بازشناسی الگوی مرکز محله‌های شهر همدان در تناسب با نیازهای زنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، دانشکده عمران و معماری، دانشگاه ملایر، ملایر، ایران (نویسنده مسئول).

2 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.

3 استادیار گروه طراحی صنعتی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران.

چکیده

فضاهای باز بومی محله‌ای همدان به مثابه حیاط نیمه‌خصوصی- نیمه‌عمومی محله‌های بومی شهر و فضای مکث پویایی برای تعامل و حضور زنان و کودکان در محله محسوب می‌شود. از آن جا که فرهنگ آپارتمان‌نشینی، فضاهای باز خصوصی را به فضاهای حرکتی پیاده و سواره تبدیل کرده است؛ بازشناسی و احیای الگوی فضای باز بومی محله‌ای همدان (الگوی چمن) می‌تواند امکان حضور و تعامل زنان را در فضاهای باز امن محله فراهم سازد و پویایی محله و سلامت اجتماعی زنان و کودکان را ارتقا بخشد. هدف پژوهش کشف و احیا ساختار کالبدی الگوی چمن به عنوان الگویی کارا در تناسب با نیازهای زنان است. روش پژوهش، بررسی موردی پنجاه محله بومی شهر همدان با رویکرد تاریخی- تفسیری و سپس بررسی میدانی ده محله اصیل‌تر با رویکرد مشاهده و بر اساس تهیه شناسنامه می‌باشد. بر اساس نتایج پژوهش شکل ساختاری این میدانچه‌ها ذوزنقه مسطح با مساحتی بین 1000 تا 1280 متر با کشیدگی شمالی جنوبی یا با چرخش مختصری حول این محور گزارش می‌شود. فضای ذوزنقه‌ای با کشیدگی طولی 42 تا 65 متر، متوسط عرض 19 تا 25 متر و با ارتفاع سه تا هفت متر گستردگی بیش‌تری دارد. تعداد مجموع درختان و درختچه‌های این فضای باز بومی محله‌ای بین 20 تا 30 اصله با شیوع گونه توت و زبان گنجشک در میان درختان و کاج در میان درختچه‌ها است. سیستم آب‌رسانی محله با قنات در محله‌های بزرگ‌تر و چشمه در محلات کوچک‌تر بوده است. تعداد واحدهای تجاری 11 تا 23 باب کارگاه تولیدی و بورس صنفی به تناسب ابعاد محله مشهود است. الگوی محله‌محور چمن می‌تواند برآورده کننده جامع نیازهای محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زنان باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognizing the Pattern of Hamedan Neighborhood Center in Accordance with the Needs of Women

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Faezeh Etemad Sheykholeslami 1
  • Seyed Majid Mofidi Shemirani 2
  • Seyed Reza Mortezaei 3
1 Assistant Professor of Architecture, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Malayer University, Malayer, Iran (Corresponding Author).
2 Assistant Professor of Urban, Faculty of Architecture and Environmental Design, University of Science and Technology, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor of Industrial Design, Faculty of Architecture and Environmental Design, University of Science and Technology, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The local neighborhood open spaces of Hamedan are considered semi-private/semi-public yards for the local neighborhoods of the city and a dynamic pause space for interaction and presence of the women and children in the neighborhood. Since the apartment culture has transformed private open spaces into pedestrian and vehicle spaces, recognizing and reviving the pattern of local neighborhood open spaces of Hamedan (Chaman pattern) can allow the presence and interaction of women in safe open spaces of the neighborhood and promote the dynamism of the neighborhood and the social health of women and children. The current study aimed to explore and restore the physical structure of the Chaman pattern as an efficient pattern in accordance with the women’s needs. The method is the case study of fifty local neighborhoods in Hamedan with a historical-interpretational approach and then a field investigation of ten more original neighborhoods with the observation approach based on preparing an identity repertoire. Based on the results, the structural form of these fields is reported as a flat quadrilateral with an area between 1000 and 1280 meters with a north-south extension or with a slight rotation around this axis. The quadrilateral space with a longitudinal length of 42 to 65 meters, an average width of 19 to 25 meters, and a height of 3 to 7 meters are more prevalent. The total number of trees and shrubs in this local open space is between 20 and 30, with the prevalence of mulberry and ash trees among the trees and pine among the shrubs. The neighborhood's water supply system has been with aqueducts in larger neighborhoods and springs in smaller neighborhoods. The number of commercial units is 11 to 23 production workshops and trade unions in accordance with the dimensions of the neighborhood. The Chaman-based neighborhood model can comprehensively meet women's environmental, socio-cultural, and economic needs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neighborhood-Centered
  • Neighborhood Center
  • Chaman Pattern
  • Hamedan
  • Women
آصفی مقدس، علی، ذاکرحقیقی، کیانوش و نقدی، اسدله. (1393). سنجش رضایتمندی از سکونت در محلات سنتی نمونه مطالعاتی: محله کلپا همدان. اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار. https://civilica.com/doc/360788/
اذکایی، پرویز. (1380). همدان نامه (بیست گفتار درباره مادستان). همدان: مادستان.
آژنگ، نصرالله. (1387). چمن‌های محلات همدان (کارکرد اجتماعی آن‌ها). فرهنگ مردم ویژۀ همدان، (26)، 84-85. 488074https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/
بلوکباشی، علی. (1347). واژه سنگک و پیشینه سنگک پزی در ایران. هنر و مردم، (75-74)، 18-23. http://ensani.ir/fa/article/269281
پاکزاد، جهانشاه. (1385). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. تهران: شهیدی.
پاکزاد، جهانشاه. (1388). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی از فضا تا مکان. تهران: شهیدی.
پیربابایی، محمدتقی و سجادزاده، حسن. (1390). تعلق جمعی به مکان، تحقق مسکن اجتماعی در محله سنتی. باغ نظر، 8(16)، 28-17. http://www.bagh-sj.com/article_2.html?lang=fa
پیرنیا، محمدکریم. (1378). تحقیق در معماری گذشته ایران (تدوین غلامحسین معماریان)، تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. 
توسلی، محمود و بنیادی، ناصر. (1386). طراحی فضاهای شهری (فضاهای شهری و جایگاه آنها در زندگی و سیمای شهر). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
جامه بزرگ، زهرا، نجفی، آراز، فخار، زرین و حیدری ‌باباکمال، یدالله .(1399). بررسی سازمان فضایی و کالبدی محله‌های تاریخی شهر همدان در دورۀ قاجار و تأثیر آن‌ها بر توسعۀ روابط اجتماعی. مطالعات باستان شناسی پارسه، ۴(14)، 203-222. http://journal.richt.ir/mbp/article-1-379-fa.html
حاتمی، یاسر و ذاکر حقیقی، کیانوش. (1399). تأثیرگذاری فضاهای کالبدی بر احساس امنیت اجتماعی در محلات شهری؛ مطالعۀ موردی: شهر همدان. آمایش جغرافیایی فضا، 10(36). http://gps.gu.ac.ir/article_117954.html
حبیب، فرح. (1386). رویکرد پایداری در متن شهرسازی. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 1(9)، 120-111. https://www.sid.ir/FileServer/JF/69213863212
خاکی، سیدحسین و حبیبیان، هما .(1395). بررسی اصول و معیارهای پایداری در محله‌های مسکونی به منظور دستیابی به محله پایدار (نمونه موردی: محله کبابیان همدان). کنگره بین المللی پایداری در معماری و شهرسازی. https://www.tpbin.com/article/59295
رازجویان، محمود. (1388). آسایش در پناه معماری همساز با اقلیم. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 
زارعی، محمدابراهیم. (1390). ساختار کالبدی-فضایی همدان از آغاز دوره اسلامی تا پایان قاجار. پژوهش‌های باستان شناسی ایران، 1(1)، 57-82. .html 320 https://nbsh.basu.ac.ir/article_
زارعی حاجی آبادی، فاطمه، پشمکیان، نیلا و شهابی، صفورا. (1392). سنجش میزان رضایت مندی ساکنان بافت های تاریخی؛ نمونه موردی بافت تاریخی محله حاجی همدان. آمایش محیط، 6(22)، 101-119. https://www.sid.ir/fa/Journal/ViewPaper.aspx?id=213645
زمردیان، زهرا سادات، امینیان، سعید و طاهباز، منصوره. (1395). ارزیابی آسایش حرارتی در کلاس درس در اقلیم گرم و خشک؛ مطالعات میدانی: دبستان دخترانه در شهر کاشان. هنرهای زیبا، 21(4). https://jfaup.ut.ac.ir/article_61653.html 
زند، عباس. (1387). قنات‌ها و چشمه‌های همدان. فرهنگ مردم ویژه همدان، (26)، 83-73. 488073https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/
سازمان جغرافیایی ارتش. (1331). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: سازمان جغرافیایی ارتش.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. (1380). فرهنگ جغرافیایی شهرستان‌های کشور: شهرستان همدان. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح وزارت دفاع.
سروش، خلیل، صفوی، سید علی و محفوظیان، مریم. (1398). بررسی تطبیقی زیست پذیری در محله‌های شهری قدیمی، نوساز و حاشیه‌ای؛ مطالعه موردی محله‌های حاجی، اعتمادیه و مزدقینه شهر همدان. گفتمان طراحی شهری (مروری بر ادبیات و نظریه‌های معاصر)، 1(1)، 44-30. http://ensani.ir/fa/article/429943
طاهباز، منصوره. (1377). مسجد بهشت روی زمین. صفه، 8(1-2)، 84-93. https://soffeh.sbu.ac.ir/article_99797.html
طاهباز، منصوره. (1386). طراحی سایه در فضای باز. هنرهای زیبا، 31، 27-38. https://www.sid.ir/FileServer/JF/53313863102.pdf
عبدلی، زهرا. (1391). از چمن دیروز تا فضاهای جمعی امروز. تبریز: اولین همایش اندیشه‌ها و فناوریهای نو در معماری. https://civilica.com/doc/279754/
علیتاجر، سعید و صحرایی، مینا. (1396). تحلیل مفهوم انسجام ساختار فضایی در محله‌های تاریخی با روش نحو فضا (نمونه موردی: محله‌های تاریخی شهر همدان). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 4(2)، 205-219. https://jgusd.um.ac.ir/article_26743.html
فرشچیان، امیرحسین و بلالی اسکویی، آزیتا. (1394). گزارش مطالعاتی محور فرهنگی-تاریخی همدان و نمودار هندسه‌ی ادراکی بر سیر تکامل شهر ایرانی در ادوار مختلف شهرسازی (مطالعه‌ی موردی: شهر همدان). مطالعات شهری، 4(15)، 68-53. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_13803.html?lang=fa
قدکچی، اسماعیل. (1387). درآمدی بر نقش تاریخی محلات. فصلنامه فرهنگ مردم ویژه همدان، (۲۶)، 37-22. https://www.noor/mags.ir/view/fa/articlepage/488069
قراگوزلو، غلامحسین. (1388). هگمتانه تا همدان. تهران: انتشارات اقبال.
کیانی، محمدیوسف. ( 1368). معماری ایرانی(دوره اسلامی). تهران: محمد یوسف کیانی.
گودرزی سروش، محمد مهدی و جودکی، سروش. (1393). معماری مرکز محله ارگانیک و رابطه آن با نیازهای فرد در جامعه (نمونه موردی محله‌ی گلپا همدان)، اولین همایش ملی معماری، عمران و محیط زیست شهری. https://civilica.com/doc/270057
گروسین، هادی. (1387). نام بازارهای همدان. فصلنامه فرهنگ مردم ویژه همدان، (۲۶)، 72-60. https://www.noormags.ir/view/fa/creator/121619
مصطفوی، محمدتقی. (1381). هگمتانه آثار تاریخی همدان. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مفیدی شمیرانی، سید مجید، اعتماد شیخ‌الاسلامی، سیده فائزه، زارعی، محمد ابراهیم و مرتضایی، سید رضا. (1400). پژوهشی در کهن فضاهای باز بومی محله‌ای همدان. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران. 11(29)، 165-182. https://nbsh.basu.ac.ir/article_4113.html
مفیدی شمیرانی، سید مجید و مضطرزاده، حامد. (1393). تدوین معیارهای ساختار محلات شهری پایدار. باغ نظر، 11(29)، 59-70. http://www.bagh-sj.com/article_5712.html
مهریار، محمد، فتح الله یف، شامیل، فخاری تهرانی، فرهاد و قدیری، بهرام. (1378). اسناد تصویری شهرهای ایران در دوران قاجار. تهران: دانشگاه شهید بهشتی. 
مهندسین مشاور توسعه خانه‌سازی ایران. (1371). محور فرهنگی تاریخی همدان. همدان: مسکن و شهرسازی همدان.
محمودزاده، مرتضی، محمدی سردارآباد، اسماعیل و واحدی، مهدی. (1397). سرزندگی و نشاط در محله‌های شهری مطالعه موردی محله‌های شهر همدان. کنفرانس عمران، معماری و شهرسازی کشورهای جهان اسلام . https://civilica.com/doc/775662/
نادری، سارا. (1393). درآمدی بر روایت زنانه از شهر. تهران: تیسا.
نجفی، آراض، زرین، فخار و جامه بزرگ، زهرا. (1396). ساختار کالبدی محله‌های شهری در ایران (نمونه موردی محله کبابیان در همدان).چهارمین کنفرانس بین المللی معماری و شهرسازی پایدار- دبی و مصدر. https://civilica.com/doc/744574/
نجفی، آراض، زرین، فخار و جامه بزرگ، زهرا. (1396). محله در شهر ایرانی اسلامی و کارکردهای آن (نمونه موردی محله کلپا در همدان). پنجمین کنگره بین المللی عمران ، معماری و توسعه شهری. https://civilica.com/doc/735751/
نقی زاده، محمد. (1385). تاملی در روند دگرگونی میدان در شهرهای ایرانی. هنرهای زیبا، 25(25)، 24-15. https://journals.ut.ac.ir/article_12305_2115129b5897e705ec6d7dae0853933a.pdf
نقی‌زاده، محمد. (1389). تحلیل و طراحی فضاهای شهری. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
نقدی، اسداله و دارابی، سارا. (1393). دسترسی زنان به فضاهای شهری (مطالعۀ موردی: زنان شهر ایلام). زن در فرهنگ و هنر، 6(4)، 461-470. https://jwica.ut.ac.ir/article_56020.html
نقدی، اسداله، سجادزاده، حسن و رضایی، مهری. (1394). امنیت و تعاملات اجتماعی (مطالعه موردی: محله‌های حصار و شکریه شهر همدان). اولین کنفرانس سالانه پژوهش‌های معماری، شهرسازی و مدیریت شهری. https://civilica.com/doc/544289/
Altavila, F., Vicari, B., Hensen, J. L. M., & Filippi, M. (2004). Simulation tools for building energy design, Modelling and simulation for environmental engineering. Czech Technical University, 39-46. https://www.researchgate.net/publication/254902421
Chapman, D. (2008). Creation of neighborhoods and places in man-made environment (Faryadi, Sh., & Tabiban, M., Trans.). Tehran: University of Tehran Press. 
Cozens, P. M., Saville, G., & Hillier, D. (2005). Crime prevention through environmental design: a review and modern bibliography. Journal of Property Management, 23, 328-356. https://www.researchgate.net/publication/239746349_Crime_Prevention_through_Environmental_Design_CPTED_A_Review_and_Modern_Bibliography
Fanger, P. O. (1970). Thermal comfort: Analysis and applications in environmental engineering. New York.
Gulland, E. J. M.,  & Akcakaya, H. R. (2001). Sustainability indices for exploited populations. Trend in Ecology and Evolution, 16 (12). https://citeseerx.ist.psu.edu
Jenkinz, R. (1381). Social identity (Yarahmadi, T., Trans.). Tehran: Shirazeh Press.
Mandala Candilis Consulting Engineers. (1973). Hamadan: Bu-Ali Sina University.
Nikolopoulou, M., & Lykoudis, S. (2007). Use of outdoor spaces and microclimate in a Mediterranean urban area. Building and Environment, 10(42), 3691-3707. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0360132306002800
Sehizadeh, M. (2009). City Transformation: An interpretive analysis of change in an historic city center: the case of Hamadan in Iran. PhD Dissertation, School of Architecture, Planning and Landscape, Faculty of Humanities and Social Sciences, Newcastle University.
Thomas, Th.-E. (1999). Archetypes of Urbanism: A Method for the Esthethic Design of Cities. Universitetsforlaget. 
Van Hoof, J. (2008). Forty Years of Fanger’s Model of Thermal Comfort: Comfort for All. Indoor Air, 18(3), 182-201.
Zucker, P. (1970). Town and Square; from the agora to the village Green. Massachusetts : The MIT Press.