ارزیابی و سنجش رابطه حس مکان و سرمایه اجتماعی در فضاهای شهری تهران‌‌، مورد مطالعاتی: محله‌‌های سعادت‌‌آباد، نازی‌‌آباد و نارمک

فروزانگهر, حمیده

doi:10.22034/aaud.2022.210327.2054

ارزیابی و سنجش رابطه حس مکان و سرمایه اجتماعی در فضاهای شهری تهران‌‌، مورد مطالعاتی: محله‌‌های سعادت‌‌آباد، نازی‌‌آباد و نارمک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

حمیده فروزانگهر

استادیار گروه شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران غرب، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

10.22034/aaud.2022.210327.2054

چکیده

محلات، در پژوهش‌های انجام‌شده در زمینه سرمایه اجتماعی، به عنوان فضای کالبدی شهری مهمی شناسایی شده‌اند که در آن شبکه‌های اجتماعی غیررسمی، فرآیندهای مهم برای رفاه و کیفیت زندگی را ایجاد می‌کنند نظریه‌پردازان عقیده دارند که گرچه سرمایه اجتماعی صریحا دارای بعد فضایی نیست؛ اما، گرایش قوی به حس مکان به ویژه حس محلی دارد. درک رابطه سرمایه اجتماعی با فرض این که تعامل اجتماعی در سطح محلی رخ می‌‌دهد، مبنایی برای انسجام اجتماعی است.لذا، دل‌بستگی عاطفی ساکنان به محله مشارکت مدنی را تحریک می‌‌کند و آگاهی از نقاط قوت و مشکلات آن را تسهیل می‌‌کند. حس مکان دارای بعدی غیرمادی است و می‌‌تواند احساس و ادراکی را در فرد ایجاد کند که بر حضور و سرمایه اجتماعی او تاثیر گذارد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی رابطه بین حس مکان و مولفه‌‌های سرمایه اجتماعی ساکنین شهر تهران انجام شد. در یک طرح توصیفی- هم‌بستگی 300 نفر از ساکنین محله‌‌های سعادت‌‌آباد، نازی‌‌آباد و نارمک به روش نمونه‌‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند و به پرسش‌نامه خودتنظیم پاسخ دادند. داده‌ها با استفاده از روش آمار توصیفی و ضریب هم‌بستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بین حس مکان و مولفه‌‌های سرمایه اجتماعی به طور کلی رابطه مثبت و معنی‌‌دار وجود دارد. اما، به تفکیک محله، بین مولفه‌‌ حس مکان و سرمایه اجتماعی در محله سعادت‌‌آباد رابطه‌‌ی معنی‌‌داری وجود نداشت و در دو محله نازی‌‌آباد و نارمک رابطه مثبت و معنی‌‌دار مشاهده شد. از میان مولفه‌‌های سرمایه اجتماعی، مولفه مشارکت غیررسمی خیریه‌‌ای بیش‌ترین هم‌بستگی با حس مکان را نشان داد. مولفه جریان اطلاعات کم‌ترین رابطه را با حس مکان داشت. ارزیابی این روابط می‌‌تواند به متخصصان شهرسازی کمک کند تا زمینه را برای ارائه راهکارهایی جهت بهبود و کارآمدی فضاهای عمومی شهری و مداخلات برای افزایش سرمایه اجتماعی فراهم کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluating the Correlation between the Sense of Place and Social Capital in Urban Spaces of Tehran; Case Study: Saadatabad, Naziabad, and Narmak Neighborhoods

نویسنده [English]

Hamideh Forouzangohar

Assistant Professor of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Islamic Azad University, West Tehran Branch, Tehran, Iran (Corresponding Author).

چکیده [English]

The studies on social capital have identified the neighborhoods as importan urban physical spaces in which the informal social networks create important processes for welfare. The theoreticians believe that although social capital implicitly has no clear spatial aspect, there is a strong tendency to the sense of place, especially the local sense of place. Understanding the relationship between social capital and the sense of place assuming that social interaction takes place at the local level, is a basis for social cohesion. Therefore, the emotional attachment of the residents to the neighborhood stimulates civic participation and facilitates the awareness of the strengths and weaknesses. The sense of place has a non-physical dimension and can create a sense and perception in the individual that affects his/her social presence and social capital. The current study aimed to identify the correlation between the sense of place and social capital components among the Tehrani citizens. In a descriptive-correlational design, 300 residents in Saadatabad, Naziabad, and Narmak neighborhoods were selected by a simple random sampling method and answered the researcher-made questionnaire. The data were analyzed by the use of descriptive statistics and the Pearson correlation coefficient. The results indicated that generally, there is a positive and significant correlation between the sense of place and social capital components. However, by neighborhood, there was no significant correlation between the sense of place and social capital in the Saadatabad neighborhood, however, a positive and significant correlation was observed in Naziabad and Narmak neighborhoods. Among the components of social capital, informal charitable participation was the most correlated with the sense of place. The information flow component was the least correlated with the sense of place. Assessing these relationships can help urban planners to provide solutions for improving the efficiency and effectiveness of urban public spaces as well as interventions to increase social capital.

کلیدواژه‌ها [English]

Urban Public Spaces
Sense of Place
Social Capital
Social Trust

مراجع

ربانی، رسول و حبیبی، صفدر. (1390). تحلیلی بر نقش فضاهای شهری در ایجاد سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی:شهرکرد). فصلنامه مطالعات شهری، 1(1)، 1-18.
رحیمی، روح اله، انصاری، مجتبی، بمانیان، محمدرضا و مهدوی نژاد، محمدجواد. (1399). ارزیابی تأثیر مؤلفه‌های کالبدی بر حس دل‌بستگی به مکان در فضاهای جمعی مجتمع‌های مسکونی منتخب تهران. باغ نظر، 17(83)، 15-30. doi: 10.22034/bagh.2020.185425.4107
رهنما، محمدرحیم و رضوی، محمدمحسن. (1391). بررسی تاثیر حس تعلق مکانی بر سرمایة اجتماعی و مشارکت در محلات شهر مشهد. نشریه هنرهای زیبا (معماری و شهرسازی)، 17(2)، 29-36.
زنگنه، یعقوب، حسین آبادی، سعید، روشندل، تکتم و نبی پور، رضا. (1393). تاثیر تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی بر بهسازی مشارکتی محلات قدیمی، نمونه موردی محله سرده سبزوار. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 5(19)، 111-128.
شیخی، محمد، امینی، سعیده و نظامی، آناهیتا. (1394). مطالعة تطبیقی حس تعلق مکانی در سکونتگاه‌‌های رسمی و غیررسمی(مورد مطالعه شهر جدید پرند و نسیم شهر). فصل‌نامه علوم اجتماعی، 69(69).
صیدایی، اسکندر، احمدی شاپور آبادی، محمدعلی و معین آبادی، حسین. (1388). دیباچه ای بر سرمایه اجتماعی و رابطه آن با مولفه‌های توسعه اجتماعی در ایران. راهبردهای توسعه، 19، 188-225.
فلاحت، محمدصادق. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهندة آن. نشریه هنرهای زیبا، 26، 57-66.
میرغلامی، مرتضی و آیشم، معصومه. (1395). مدل مفهومی ارزیابی حس مکان بر اساس مؤلفه‌‌های کالبدی، ادراکی، عملکردی و اجتماعی مطالعه موردی: خیابان امام ارومیه. فصلنامه مطالعات شهری، 19، 69-80
نوروزی، فیض اله و فولادی سپهر، سارا. (1388). بررسی احساس امنیت اجتماعی زنان 29-15 ساله شهر تهران و عوامل اجتماعی موثر بر آن. راهبرد، 53(18)، 129-159. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=118033
Amsden, B. L. (2007). Understanding sense of place among community residents and volunteers in alaska (Unpublished doctoral dissertation). Pennsylvania State University.
Bourdieo, P. (1983). Forms of Capital. In Richards, J. C. (ed), Handbook of Theory and Research for theSociology of Education. New York: Green Wood Press.
Bullen, P., & Jenny, O. (1998). Measuring Social in Five Communities in NSW, Neighborhood and Community Centers. Applied Behavioral Science, 36(1), 23-42.
Cattell, V. (2001). Poor People, Poor Places, and Poor Health: The Mediating Role of Social Networks and Social Capital. Social Science & Medicine, 52, 1501–1516. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(00)00259-8
Chapin, F. S., & Knapp, C. N. (2015). Sense of place: A process for identifying and negotiating potentially contested visions of sustainability. Environmental Science & Policy, 53, 38-46. 10.1016/j.envsci.2015.04.012
Chigbu, U. E. (2013). Fostering rural sense of place: the missing piece in Uturu, Nigeria. Development in Practice, 23(2), 264-277. https://doi.org/10.1080/09614524.2013.772120
Coleman, J. S., & Doyle, W. J. (1988). Social ties and susceptibility to the common cold, in social CAPITAL. In Dekker, P. & uslaner, E. M. (Eds) (2011) Social Capital and Participation in Everyday life. Rutledge.
Dale, A., Ling, C., & Newman, L. (2008). Does place matter? Sustainable community development in three canadian communities. Ethics, Place & Environment: A Journal of Philosophy & Geography, 11(3), 267-281. https://doi.org/10.1080/13668790802559676
Dean, A. J., Fielding, K. S., Lindsay, J., Newton, F. J., & Ross, H. (2016). How social capital influences community support for alternative water sources. Sustainable Cities and Society, 27, 457-466. doi : https://doi.org/10.1016/j.scs.2016.06.016
Debertin, D. L., & Stephan, J. (2013). Social Capital Formation in Rural, Urban and Suburban Communities. Staff Papers 159102, University of Kentucky, Department of Agricultural Economic Newcastle University’s Centre for Urban & Regional Development Studies (CURDS), Newcastle University’s. 10.22004/ag.econ.159102
Eriksson, M. (2010). Social capital, health and community action-Implications for health promotion. Umeå University Medical Dissertations. Umeå University. http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2%3A319847&ds wid=9212
Forrest, R., & Kearns, A. (2001). Social Cohesion, Social Capital and the Neighbourhood. Urban Studies, 38, 2125–2143. https://doi.org/10.1080/00420980120087081
Fukuyama, F. (1999). Social capital and civil society. The Institute of Public Policy George Mason University.
Hays, R. A., & Kogl, A. M. (2007). Neighbourhood Attachment, Social Capital Building, and Political Participation: A Case Study of Low- and Moderateincome Residents of Waterloo, Iowa. Journal of Urban Affairs, 29, 181–205. https://doi.org/10.1111/j.1467-9906.2007.00333.x
International Centre for Cultural & Heritage Studies (ICCHS) and Bradley Research & Consulting (BR&C). (2009). Sense of Place and Social Capital and the Historic Built Environment. London: International Centre for Cultural and Heritage Studies, Report of Research for English Heritage.
Jorgensen, B. S. (2010). Subjective mapping methodologies for incorporating spatial variation in research on social capital and sense of place. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 101(5), 554-567. doi:10.1111/j.1467-9663.2010.00633.x
Jorgensen, B. S., & Stedman, R. C. (2001), Sense of Place as an Attitude: Lakeshore Owners Attitudes toward their Properties. Journal of Environmental Psychology, 21, 233–248. doi:10.1006/jevp.2001.0226
Kaplan, S. (1995). The restorative benefits of nature: Toward an integrative framework. Journal of Environmental Psychology, 15, 169-182.
Manzo, L. C., & Perkins, D. D. (2006). Finding common ground: The importance of place attachment to community participation and planning. Journal of Planning Literature, 20(4), 335-350. https://doi.org/10.1177/0885412205286160
Offe, C., & Fuchs, S. (2002). A Decline of Social Capital? The German Case in Flux: The Evolution of Social Capital in Contemporary Society. Oxford University Press, Oxford. doi:10.1093/0195150899.001.0001
Payton, M., & Payton, A. (2003). Influence of Place Attachment and Social Capital on Civic Action: A Study at Sherburne National Wildlife Refuge. master’s thesis of Natural Resources Science and Management Program, University of Minnesota. https://doi.org/10.1080/08941920590947940
Putnam, D. (2013). Making Democracy Work: Civic Traditions in Modern Italy (M. Delforuz, Trans.). Tehran: Sociologists.
Relph, E. (2008). Disclosing the Ontological Depth of Place: Heidegger’s Topology by Jeff Maples. Environmental and Architectural Phenomenology Newsletter, 19(1), 5-8.
Scannell, L., & Gifford, R. (2010). The relations between natural and civic place attachment and proenvironmental behavior. Journal of Environmental Psychology, 30, 289-297. doi:10.1016/j.jenvp.2010.01.010
Soini, K., Vaarala, H., & Pouta, E. (2012). Residents’ sense of place and landscape perceptions at the rural–urban interface. Landscape and Urban Planning, 104, 124– 134. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2011.10.002
Syaom, M., Barliana, D., & Cahyani, P. (2014). The Urban Quality, Public Space, and Social Capital: Departing from Comparison of Three Cities. International Journal of Humanities and Social Science, 4(10).
Walker, A. J., & Ryan, R. L. (2008). Place attachment and landscape preservation in rural New England: A Maine case study. Landscape and Urban Planning, 86, 141-152. doi:10.1016/j.landurbplan.2008.02.001
Yoo, Ch., & Lee, S. (2016). Neighborhood Built Environments Affecting Social Capital and Social Sustainability in Seoul. Korea, 8. doi: 10.3390/su8121346.