نقش شبکه فضای میانوند در خلق دینامیسم درون‌شهری با تمرکز بر مراکز محلات شهر همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

3 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

4 استادیار گروه معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22034/aaud.2022.224740.2165

چکیده

پویایی فضا همواره فرصتی برای ایجاد رابطه قوی‌تر میان مکان و جامعه، جهت توسعه حیات شهری است. از آن جایی‌که ایجاد و توسعه فضاهای درون‌شهری، نظیر محلات می‌تواند در شکل‌گیری حیات اجتماعیِ پویا تأثیر به‌سزایی داشته باشد، می‌توان مراکز محله را در حکم فضای میانوند به ‌منظور دستیابی به خدمات، ایجاد حس تعلق به مکان در ساکنان و سرزندگی محله باززنده‌سازی کرد. این پژوهش بر آن است که با رویکرد TND به بررسی نقش کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی در سامانه‌های فضایی میانوند درون‌شهری در جهت پویایی فضا بپردازد. مفاهیمی که حذف عجولانه آن‌ها در معماری امروزی لطمه‌های جبران‌ناپذیری به دینامیسم حیات جمعی در شبکه درون‌شهری شهرها وارد کرده است. به ‌منظور دستیابی به هدف پژوهش، ابتدا با استفاده از روش استدلال منطقی به تحلیل محتوایی- کیفی بافت مراکز محلات در شهر همدان پرداخته شد. در پی تحلیل کیفی، شاخص‌های مؤثر در دینامیسم فضای میانوند محلات استخراج گردید. این نوشتار با هدف غربالگری مؤلفه‌های مؤثر در دینامیسم درون‌شهری، در پی پاسخگویی به این پرسش است که نقش شاخصه‌های فضای میانی در پویایی محلات و فضای شهری چیست و با چه رویکردی می‌توان به این مهم دست یافت؟ برای پاسخ به این پرسش و جهت تدقیق مطالعه از رویکرد آمیخته استفاده شده است و کندوکاو صورت‌گرفته در بخش کیفی، به ‌صورت کمّی بررسی و تبیین گردید. بنابراین روند کلی این پژوهش با استدلال منطقی، تحلیل، جمع‌بندی و استخراج شاخصه‌های کیفی در چمن‌های مورد‌ مطالعه، آغاز شده و در روش کمی اهمیت ضرایب و شاخصه‌ها به روش آنتروپی و تکنیک تاپسیس تحلیل و ارائه می‌شود. دستاوردهای پژوهش نشان‌دهنده آن است که بر اساس محرک‌های توسعه بازآفرینی شهری، حوزه‌های متعددی از جمله ابعاد فضای میانی، چیدمان فضایی، تنوع عملکرد اقتصادی و ریزساختارهای حیات اجتماعی- فرهنگی در بافت درون‌شهری چمن، نقش فزاینده‌ای در سرزندگی محلات و ایجاد دینامیسم شهری دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of In-between Space Network in Creating Intra-City Dynamism by Focusing on the Neighborhood Centers in Hamedan City

نویسندگان [English]

  • Melika Mottaghi 1
  • Vida Norouzborazjani 2
  • Mozayyan Dehbashisharif 3
  • Seyyed Amir Mansouri 4
1 Ph.D. of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University of Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor of Architecture, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The dynamism of space is always an opportunity to create a stronger relationship between place and society to develop urban life. Since the creation and development of intra-city areas, such as neighborhoods, can be significantly effective in the formation of dynamic social life, neighborhood centers can be revitalized as in-between spaces to provide services, create a sense of belonging to the place in the residents, and enhance the vitality of the neighborhood. The present study aims to investigate the physical, social, economic, and environmental roles of intracity in-between space systems in the dynamism of space using the TND approach. So, it seeks to answer the following question: what role do the characteristics of the in-between space play in the dynamics of neighborhoods and urban spaces? and with what approach can this be achieved? The present study is mixed method research where, first, the texture of neighborhood centers in Hamedan city is analyzed using logical reasoning and content-qualitative analysis, to extract the effective indicators in the dynamism of the neighborhood space. Next, the importance of coefficients and indicators is determined and analyzed using entropy and TOPSIS techniques. The results indicate that, based on the drivers of urban regeneration development, several components such as in-between space size, space syntax, the diversity of economic function, and the microstructures of socio-cultural life in the intra-city texture of Chaman play an increasing role in enhancing the vitality of neighborhoods and creating urban dynamism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • In-between Space
  • Urban Dynamism
  • Dynamics
  • Neighborhood Center
  • TND
آژنگ، نصرالله. 138۷. «چمن»‌های محلات همدان (کارکرد اجتماعی آن‌ها). فصلنامه فرهنگ مردم ۷(۲۶): ۸۴-۸۵. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/488074
اخوان، آرمین. 1398. بهره‌گیری از رویکرد TND در راستای طرح‌ریزی محلات سرزنده (مطالعه موردی: محله عباس‌خانی شهر ساری). چهارمین کنگره بین‌المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست و گردشگری ایران، تبریز، ایران. https://civilica.com/doc/972073 
اشتری، حسن، و حافظ مهدنژاد. 1391. شهر خلاق، طبقه خلاق. تهران: انتشارات تیسا.
الکساندر، کریستوفر. ۱۹۸۱. سرشت نظم. ترجمۀ رضا سیروس صبری و علی اکبری. ۱۳۹۰. تهران: پرهام نقش.
حبیب، فرح. 1387. شار ایرانی- فضای شهری. فصلنامه مسکن و انقلاب ۲۷(۱۲۳): 14-27. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1022382
حبیبی، سید محسن. 1378. فضای شهری، حیات واقعه‌ای و خاطره‌های جمعی. دوفصلنامه صفه ۲۸(۹): 16-21. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=47097
رفیعیان، مجتبی، سیدغلامرضا اسلامی، و هانیه هودسنی. 1386. ادراک ذهنی ساکنین محله از فرایند مشارکتی توسعه (نمونه موردی: محله جلفا - تهران). مجله علوم انسانی 15(1): 55-68. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=88339
رلف، ادوارد. ۱۹۷۶. مــکان و بی‌مکانی. ترجمۀ محمدرضا نقصان محمدی و دیگران. 1389. تهران: انتشارات آرمان‌شهر.
زارعی، محمد ابراهیم.1391. ساختار کالبدی- فضایی شهر همدان از آغاز دوره‌ی اسلامی تا پایان دوره‌ی قاجار بر اساس مدارک و شواهد موجود. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران 1(1): 57-82. https://nbsh.basu.ac.ir/article_320.html 
زال‌نژاد، کاوه، سید فضل‌اله حسینی، و یوسف علی‌پور. 1398. تأثیر اصول شهر زیست‌پذیر در ارتقای سطح رضایت‌مندی شهروندان، مورد مطالعاتی: ناحیه 4 منطقه 4 شهرداری تهران. فصلنامه آرمان‌شهر 12(28): 171-183. doi: 10.22034/aaud.2019.111756.1388
سجادزاده، حسن، رضوان دالوند، و مریم حمیدی‌نیا. 1395. نقش بازآفرینی با رویکرد محرک توسعه در محلات سنتی (نمونه موردی: محله حاجی شهر همدان). نشریه هفت شهر 4(53 و54): ۵۴-۷۶. http://www.haftshahrjournal.ir/article_24600.html 
سجادزاده، حسن، و سجاد زلفی گل. 1394. طراحی شهری در بازآفرینی محلات سنتی با رویکرد محرک توسعه نمونه موردی: محله کلپا همدان. فصلنامه آمایش محیط 8(31): 1۴۷-1۷۱. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=262270 
سعیدی، مهدی، الهام شیری، و رزا درخشان. 1391. بررسی شاخص‌های پایداری به‌منظور دستیابی به یک محله پایدار نمونه موردی: محله آقاجانی بیگ شهر همدان. همایش معماری پایدار و توسعه شهری، بوکان، ایران. https://civilica.com/doc/213970/
شولتز، کریستیان نوربرگ. ۱۹۸۵. مفهوم سکونت به‌ سوی معماری تمثیلی. ترجمۀ محمود امیر یاراحمدی. 1384. تهران: انتشارات آگاه.
شهبازی، مهرداد، منصور یگانه، و محمدرضا بمانیان. 1399. شناسایی عوامل کالبدی- فضایی مؤثر بر سرزندگی محیطی در فضاهای باز مجموعه مسکونی از دیدگاه طراحان و ساکنین، مورد مطالعاتی: مجتمع‌های مسکونی شهر تهران. فصلنامه آرمان‌شهر 13(30): 117-137. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=509637
غروی الخوانساری، مریم. 1396. از محله سنتی تا محله معاصر: کندوکاوی در راهکارهای احیاء هویت محلی در شهر امروز. فصنامه آرمان‌شهر 10(21): ۶۱-۷۶. http://www.armanshahrjournal.com/article_58566.html
فارسی، طیبه، شهریار ناسخیان، و احمد شاهیوندی. 1398. ارزیابی پس از بهره‌برداری یک پاتوق شهری جهت بررسی اثرات آن بر ارتقای سرزندگی (نمونه موردی: پاتوق شهری در معبر تاریخی-طبیعی شهر اصفهان). فصلنامه آمایش محیط 12(47): ۱۶۲-۱۴۵. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=503511
فردپور، سارا، فریبرز دولت آبادی، و محمدجواد مهدوی‌نژاد. 1400. خوانش طرح‌واره نمای ساختمان‌های شهری معاصر تهران در دوره پهلوی اول و دوم. فصلنامه آرمان شهر 14(35): 1۴۹-1۶۴. doi:10.22034/aaud.2020.204911.2018
گل، یان. ۱۹۷۱. زندگی در فضای میان ساختمان‌ها. ترجمۀ شیما شصتی. 1387. تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
لنگ، جان. ۱۹۸۷. آفرینش نظریه معماری. ترجمۀ علیرضا عینی‌فر. 1388. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لینچ، کوین. ۱۹۸۱. تئوری شکل شهر. ترجمۀ سید حسین بحرینی. 1381. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
متقی، ملیکا، ویدا نوروز برازجانی، و مزین دهباشی شریف. 1400. نقش تغییر کاربری در شبکه فضای میانوند و دینامیسم شهری؛ نمونه موردی: خانه‌های تاریخی تهران. فصلنامه نقش جهان- مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی ۱۱(۲): ۴۸-۲۷. https://bsnt.modares.ac.ir/article-2-53425-fa.html
مدنی‌پور، علی. ۱۹۹۶. طراحی فضای شهری نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی. ترجمۀ فرهاد مرتضایی. 1384. تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
مدنی پور، علی. ۲۰۰۳. فضای عمومی و خصوصی شهری. ترجمۀ فرشاد نوریان. 1391. تهران: نشر شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
مهدوی‌نژاد، محمدجواد. 1393. اصول و مبانی معاصرسازی: معماری معاصر در بافت‌های کهن، ارزشمند و تاریخی. تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس. 
نادریان، زهرا. 1396. بازآفرینی فرهنگی اجتماعی فضاهای شهری با هدف ارتقاء هویت محله‌ای (مطالعه موردی: محله‌ سنگ شیر همدان). مطالعات محیطی هفت حصار ۵(۱۹): ۹۶-۸۷. http://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-407-fa.html
نکویی، مصطفی، محمدرضا رضایی، فریبا بهرامی، و شیرین مهره‌کش. 1392. تجدید حیات محلات تاریخی در راستای توسعه پایدار شهری با تکیه بررویکرد TND مطالعه موردی: محله بیدآباد شهر اصفهان. اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین، ایران. https://civilica.com/doc/231933 
نیومن، اسکار. ۱۹۹۶. خلق فضاهای قابل دفاع. ترجمۀ فائزه رواقی و کاوه صابر. 1387. تهران: نشر طحان.
وایت، ویلیام. ۱۹۸۰. زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک. ترجمة میترا حبیبی و محمدهادی غیاثی. 1392. تهران: انتشارات دانشگاه هنر تهران.
هال، ادوارد توئیچل. ۱۹۶۶. بعد پنهان. ترجمۀ منوچهر طبیبیان. 1384. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
Anderson, Jamie, Kai Ruggeri, Koen Steemers, and Felicia Huppert. 2017. “Lively Social Space, Well-Being Activity, and Urban Design: Findings From a Low-Cost Community-Led Public Space Intervention”. Environment and Behavior. 49 (6): 685-716. doi:10.17863/CAM.914
Carmona, Matthew. 2010. “Contemporary Public Space: Critique and Classification, Part One: Critique”. Journal of Urban Design. 15 (1): 123-148. doi.org/10.1080/13574800903435651
Cilliers, E. J., W. Timmermans, F. van den Goorbergh, and J. S. A. Slijkhuis. 2015. “Designing public spaces through the lively planning integrative perspective”. Environment, Development and Sustainability 17 (6): 1367-1380. doi.org/10.1007/s10668-014-9610-1
Collins, George R., and Christiane Crasemann Collins. 1965. Camillo Sitte and the birth of modern city planning. New York: Random House. 
De Smet, Aurelie. 2012. Learning Form Tactical Approaches to Urban Voids. Academia. https://www.academia.edu/19188159
Duanny, Andres, and Elizabeth Plater-Zyberk. 2010. the Neighborhood, The District and the corridor. in Katz, Peter, Todd W. Bressi, and Vincent Scully. 1996. The new urbanism: Toward an architecture of community. New York: McGraw-Hill. https://www.csus.edu/indiv/s/shawg/courses/154/articles/TNU2.pdf 
Hudson, Joanne, and Pamela Shaw. 2012. As Found: Contested uses within the ‘left-over’ spaces of the city. Conference Paper, Research Group for Landscape architecture and urbanism, Copenhagen University. https://anzasca.net/wp-content/uploads/2016/12/29-1179-279-288.pdf
Jacobs, Jane. 1961. The death and life of great American cities. New York: Random House.
Lane, David C., Nuno Videira, and José Luís Casanova. 2019. “Participation methods, system dynamics, and society-Some notes”. Systems Research and Behavioral Science 36 (2): 211-214. doi.org/10.1002/sres.2581
Loktionov, Mikhail. 2019. “Historical Analysis of the Dynamics of Society by Alexander Bogdanov”. ISTORIYA 10 (11 (85)): 0. https://doi.org/10.18254/S207987840005461-6
Luz, Ana. 2006. Places In-Between: The Transit(ional) Locations of Nomadic Narratives. Studies in Environmental Aesthetics and Semiotics 5: 143-165. http://www.eki.ee/km/place/pdf/kp5_11_luz.pdf
Ohm, Brian W., James A. LaGro, and Chuck Strawser. 2001. A model ordinance for a traditional neighborhood development. [Madison, Wis.]: UW--Extension. https://doa.wi.gov/DIR/Comp_Planning_tndord.pdf
Osorio, Arturo E. 2012. “In-between spaces in antofagasta: Relationship of architecture with its context”. AUS 2012 (12): 10-13. doi: 10.4206/aus.2012.n12-03
Piccinno, Giovanna, and Elisa Lega. 2013. “Spatial Design for New Typologies of Places: In-Between Urban Spaces”. In Space and Place: Diversity in Reality, Imagination, and Representation, Brill, 41-49. doi.org/10.1163/9781848881266_005
Rahman, F, and M. Jones. 2016. Responding to Climate Change. Climate. NASA. http://climate.nasa.gov/solutions/adaptation-mitigation/ 
Rauh, Andreas. 2015. “On the ethical-aesthetic potentials of special atmospheres”. Lebenswelt: Aesthetics and Philosophy of Experience 4: 246-263. doi:10.13130/2240-9599/4203
Comitta, Thomas J. 2010. “Traditional Neighborhood Development (TND)” in Pennsylvania & Beyond. https://comitta.com/wp-content/uploads/2015/11/CNU-TND-Presentation_4-10-10email.pdf
Veal, A. J. 2020. “Planning for Open Space and Recreation”. Australian Planner 56 (1): 37–47. https://doi.org/10.1080/07293682.2020.1739091
Yaghmaeian, Shiva, and Farhad Habib. 2017. “Developing P.P.P Model of Place Attachment for Evaluating Residential Environment (Cases Study: Open Space of Iranzamin and Ekbatan Apartment Buildings)”. International Journal of Architecture and Urban Development 9(1): 17- 24. https://ijaud.srbiau.ac.ir/article_14009.html