بررسی تاثیر مولفه‌‌های حس مکان بر مشارکت توانخواهان در مراکز توانبخشی با تاکید بر نقش عزت‌نفس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

2 دانشیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه گیلان، رشت، ایران (نویسنده مسئول).

3 استادیار گروه معماری، واحدرشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران.

10.22034/aaud.2022.272399.2419

چکیده

یکی از مشکلات موجود در توانبخشی جسمی- حرکتی، عدم همکاری و مشارکت توانخواهان با روند توانبخشی می‌باشد. مشارکت توانخواهان فواید آشکار جسمی و روان‌شناختی و اجتماعی برای آنان در پی دارد. از سوی دیگر حس مکان می‌تواند انگیزش و تمایل افراد را برای حضور و مشارکت در فعالیت‌‌های محیط تحت تاثیر قرار دهد. با ایجاد تجربه‌ی احساسات مطلوب در محیط توانبخشی می‌توان افراد را به شرکت در فعالیت‌های محیط ترغیب نمود. هدف پژوهش حاضر بررسی اثرگذاری مولفه‌‌های کالبدی حس مکان بر مشارکت و همکاری توانخواهان در محیط‌های توانبخشی از طریق تامین احساس خودارزشمندی و عزت نفس در آنان می‌باشد. پژوهش حاضراز نوع کاربردی و تبیینی و به صورت پیمایشی انجام گرفته و با استفاده از همبستگی و روش معادلات ساختاری تحلیل شده است. جامعه آماری پژوهش شامل بیماران ناتوان جسمی- حرکتی اکتسابی مراجعه‌کننده به مراکز کاردرمانی منطقه 1 شهر رشت می‌باشند. از طریق نمونه‌گیری در دسترس 46 نفر توانخواه جسمی به عنوان نمونه انتخاب شدند. جمع‌آوری داده‌ها با پرسش‌نامه محقق ساخت انجام شد. آلفای کرونباخ متغیر‌های تحقیق بالاتر از 0.7 به دست آمد. تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار‌های SPSS22, AMOS22 صورت گرفته است. جداول همبستگی، رابطه دوگانه متغیر‌های پژوهش را تایید می‌نماید. ضریب مسیر مولفه‌های حس مکان به عزت نفس برابر با 0.74 و ضریب مسیر عزت نفس به مشارکت توانخواهان برابر 0.69 می‌باشد و از آن جایی که اثر غیرمستقیم برابر 0.510 به دست آمده است، می‌توان گفت که مولفه‌های حس مکان با میانجی‌گری عزت نفس بر میزان مشارکت توانخواهان در توانبخشی تاثیر‌گذار می‌باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که استفاده از مولفه‌های کالبدی حس مکان و ایجاد احساسات مطلوب و تامین عزت نفس در توانخواهان، بر همکاری و مشارکت توانخواهان با روند توانبخشی تاثیرگذار می‌باشد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating the Effect of Sense of Place Components on the Participation of Disabled People in Rehabilitation Centers with an Emphasis on the Role of Self-Esteem

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Hosseinzadeh 1
  • Amirreza Karimiazeri 2
  • Hossein Safari 3
1 Ph.D. Candidate of Architecture, Department of Architecture, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.
2 Associate Professor, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, University of Guilan, Rasht, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor of Architecture, Rasht Branch, Islamic Azad University, Rasht, Iran.
چکیده [English]

One of the problems in locomotor rehabilitation is the lack of cooperation and participation of disabled people in the rehabilitation process. The participation of disabled people brings obvious physical, psychological, and social benefits for them. The sense of place influences these people's motivation and desire to attend and participate in the activities in the environment. Experiencing desirable feelings in the rehabilitation environment encourages these people to participate in the activities. The present study aims to investigate the effect of the physical components of the sense of place on the disabled's participation and cooperation in activities in rehabilitation environments by enhancing their self-worth and self-esteem. This study is applied and explanatory research which is carried out through a survey, and in which the data are analyzed using correlation tests and structural equation modeling. The statistical population includes all patients with acquired locomotor disabilities who refer to occupational therapy centers in District 1 of Rasht city, out of which 46 physically disabled people are selected as samples using the convenience sampling technique. the required data are colled using a researcher-made questionnaire. Cronbach's alpha of the research variables is estimated to be >0.7. The data are analyzed using the SPSS22 and AMOS22 software. Correlation tables confirm the mutual relationships between research variables. The path coefficient going from the sense of place components into self-esteem is equal to 0.74 and the path coefficient going from self-esteem into the participation of the disabled is equal to 69.0.  Since the indirect effect is obtained to be 0.510, it can be said that self-esteem mediates the effect of sense of place components on the disabled's participation in rehabilitation. The results indicate that using the physical components of the sense of place, creating desirable feelings in the disabled, and enhancing their self-esteem are effective in the cooperation and participation of the disabled in the rehabilitation process.

کلیدواژه‌ها [English]

  • A Sense of Place
  • Self-Esteem
  • Rehabilitation Centers in Rasht City
  • Psychological Needs
اسماعیلی، اعظم، آزاده شاهچراغی، و فرح حبیب. 1398. واکاوی تأثیر معماری داخلی انعطاف‌پذیر بر تعیین فضای شخصی دانش آموزان در مدرسه. نوآوری‌های آموزشی 18(2): 147-161. https://doi. org/10. 22034/jei. 2019. 92898
استادیان خانی، زهرا، و ملیحه فدایی. 1398. اثربخشی تلفیقی آموزش مهارت‌‌های اجتماعی و درمان‌ شناختی‌رفتاری بر سرسختی و شیوه‌‌های حل مسئله در افراد دارای معلولیت جسمی. مجله مطالعات ناتوانی ۹: 114. http://jdisabilstud. org/article-1-621-fa. html
اوحد‌ی، لادن، عیسی حجت، و مهران قرائتی. 1395. اهمیت خلوت بیمار در طراحی معماری محیط‌های درمانی به منظور ارتقاء کیفیت درمان و بهبودی آن‌ها. نامه معماری و شهرسازی 8(16): 162-147. https://dx. doi. org/10. 30480/aup. 2016. 286
آقایی، نجف، و مرضیه اله کرم زاده. 1398. تعیین عوامل انگیزاننده‌های شرکت‌کنندگان در رویداد‌های و رزشی شنا توابع تهران. مطالعات مدیریت رفتار سازمانی در و رزش 42(6): 107-118. https://doi. org/10. 30473/fmss. 2020. 42212. 1838
براری، بنیامین، و مجید غفاری. 1394. سلامت روان معلولین جسمی در مقایسه با افراد عادی: بررسی مبتنی‌بر رویکرد‌های آسیب‌شناسی روانی و روان‌شناسی مثبت. مجله مطالعات ناتوانی 5: 281-288. http://jdisabilstud. org/article-1-515-fa. html
باصولی، مهدی. 1399. منظر شهری دوستدار معلول، رویکرد منظرین در محیط شهر مقصد گردشگری. منظر 12(52): 18-27. doi: 10. 22034/manzar. 2020. 223210. 2054
دستیار، و حید، و اصغر محمدی. 1397. سنجش توانمندسازی معلولان جسمی (معلولان جسمی‌حرکتی، احشایی و حسی) در سال 1394 و عوامل مرتبط با آن (مطالعه مقطعی‌تحلیلی در استان کهگیلویه و بویراحمد). مجله توانبخشی 19(4): 354-369. https://rehabilitationj. uswr. ac. ir/article-1-2277-fa. html
دیرمانچی، نیلوفر، و محمدسعید خانجانی. 1398. مقایسه تاب‌آوری و خودکارآمدی معلولین ضایعه نخاعی و رزشکار و غیرورزشکار. مجله روانپزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران ۲۵(۲): 150-163. http://ijpcp. iums. ac. ir/article-1-2947-fa. html
رضایی، حسین، غزل کرامتی، مزین دهباشی شریف، و محمدرضا نصیر سلامی. 1397. تبیین الگووار‌های فرآیند روان‌شناختی حصول معنای محیطی و تحقق حس مکان با تمرکز بر نقش و اسط ادراک. باغ نظر 15(65): 49-66. https://doi. org/10. 22034/bagh. 2018. 74083
رضاپور، یاسر، و مینا نصوحی. 1397. اثربخشی مداخله تلفیقی امید درمانی و درمان مبتنی بر سبک زندگی آدلری بر خودکارآمدی، حس انسجام و شفقت خود در زنان معلول جسمی- حرکتی. فرهنگ مشاوره و روان درمانی 9(33): 163-185. https://doi. org/10. 22054/qccpc. 2018. 27226. 1669
زجاجی، نازیتا، علی نیکبخت، و محسن کافی. 1395. اصول طراحی محوطه‌‌های درمانی با تاکید بر مولفه‌‌های باغ‌‌های شفابخش، محوطه‌‌های باغبانی درمانی و باغ ایرانی. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست 18(ویژه نامه شماره 3 طراحی و مدیریت شهری): 303-317. 
طیب نیا، محمد صالح، و حوریه ربانی اصفهانی. 1397. بررسی عوامل موثر بر مشارکت زنان در فعالیت‌های داوطلبانه خیرخواهانه. پژوهش‌‌های اجتماعی اسلامی 24(117): 135-157. 
فلاحت، محمدصادق. 1385. مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا (26): 57-66. https://www. sid. ir/paper/5847/fa
فلاحت، محمدصادق، لیلا کمالی، و صمد شهیدی. 1396. نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری. باغ نظر 14(46): 15-22. http://www. bagh-sj. com/article_44351. html
قنبریان، راحله، علی بامداد، و مهدی ایمانی. 1399. تبیین مؤلفه‌‌های حس مکان با رویکرد روان‌درمانی «افسردگی»: (تحلیل محتوا). فصل‌نامه پژوهش‌‌های کاربردی روان‌شناختی 11(3): 243-262. https://doi. org/10. 22059/japr. 2020. 294336. 643400
هاشمین، سید ابوالفضل، احمدکاظمی، و محمدرضا بمانیان. 1398. بررسی تاثیر باغ شفابخش بر سلامت روان بیماران با تاکید بر کاهش اضطراب. فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست 21(12): 263-276. https://jest. srbiau. ac. ir/article_15922. html?lang=fa#:~:text=10. 22034/JEST. 2020. 27268. 3636
مرادی، محمدرضا، و محمدصادق سعادت. 1398. ارتباط بین هویت و رزشی و مشارکت در فعالیت‌‌های و رزشی در بین معلولین جسمی. مجله مطالعات ناتوانی ۹: ۳۶-۳۶. http://jdisabilstud. org/article-1-1031-fa. html
مک اندرو، فرانسیس تی. 1953. روانشناسی محیطی. ترجمه غلامرضا محمودی. 1394. تهران: نشر وانیا.
منتظر الحجه، محمد رضا، و احمداخلاصی. 1397. ارزیابی عوامل موثر بر سطح اثربخشی و رضایتمندی بیماران از فضا‌های درمانی. مورد پژوهی: بیمارستان‌‌های شهر یزد. فصلنامه بیمارستان (۲): 81-96. 
نگین تاجی، صمد، مجتبی انصاری، و حسن علی پورمند. 1396. تبیین نسبت رابطه انسان و مکان در فرآیند طراحی معماری با رویکرد پدیدارشناسی. نشریه هنر‌های زیبا- معماری و شهرسازی 22(4): 71-80. https://doi. org/10. 22059/jfaup. 2018. 200203. 671327
وقار حسن‌پور، میترا، یوسف جلالی، و معصومه طیب لی. 1399. مدل یابی روابط میان پنج عامل بزرگ شخصیت و تاب‌آوری، با در نظر گرفتن عزت نفس به عنوان متغیر میانجی. مجله روان‌شناسی و روانپزشکی شناخت. ۷(۴): ۷۸-۹۲. http://shenakht. muk. ac. ir/article-1-930-fa. html
Deci, Edward L. , Anja H. Olafsen, and Richard M. Ryan. 2017. Self-determination theory in work organizations: The State of a Science. Annual Review of Organizational Psychology and Organizational Behavior 4: 19-43 https://www. researchgate. net/publication/312960448
Dean, Elizabeth. 2018. Maximizing the Functional Performance Outcomes of Patients Undergoing Rehabilitation by Maximizing their Overall Health. Journal of Human Kinetics 65(1): 57–68. doi: 10. 2478/hukin-2018-0039
Robert, Gifford. 2014. Environmental psychology Matters. Annual Review of Psychology 65: 541-579. www. doi. org/10. 1146/annurev-psych-010213-115048
Lang, Jan. 2012. Creating Architectural Theory. Eynifar A(Persian translate). 6thEditing. Tehran: University of Tehran Press. 
Liddicoat, Stephanie. 2019. Affective spectrality in therapeutic space. Emotion, Space and Society 32: 100588. Journal homepage. https://doi. org/10. 1016/j. emospa. 2019. 100588
OnosahwoIyendo, Timothy, Patrick Chukwuemeke Uwajeh, and Ezennia StephenIkenna. 2016. The therapeutic impacts of environmental design interventions onwellness in clinical settings: A narrative review. Complementary Therapies in Clinical Practice 24: 174-188. https://doi. org/10. 1016/j. ctcp. 2016. 06. 008
SaghaZadeh, Rana, Paul Eshelman, Judith Setla, Laura Kennedy, Emily Hon, and Aleksa Basara. 2018. Environmental design for end-of-life care: An integrative review on improving quality of life and managing symptoms for patients in institutional settings. Journal of Pain and Symptom Management l55(3): 1018-1034. https://doi. org/10. 1016/j. jpainsymman. 2017. 09. 011
Scannell, Leila, and Robert Gifford. 2017. The experienced psychological benefits of place attachment. Journal of Environmental Psychology. Department of PsychologyUniversity of Victoria 51: 256-269. https://doi. org/10. 1016/j. jenvp. 2017. 04. 001
Wilski, Maciej, and Tomasz Tasiemski. 2017. Meaning of Self in Multiple Sclerosis: Implications for Treatment and Rehabilitation. Bench to Bedside, Advances in Experimental Medicine and Biology 958: 43-55. DOI: 10. 1007/978-3-319-47861-6_4
You, Daniel Z. , Jennifer L. Leighton, and Prism S. Schneider. 2020. Current Concepts in Rehabilitation Protocols to Optimize Patient Function Following Musculoskeletal Trauma. Injury (51): 55-59. https://doi. org/10. 1016/j. injury. 2020. 03. 047. 
Zar A. , M. Ahmadi, F. Ahmadi, and N. Ataee Gharache. 2017. Relationship of Self-Esteem with Quality of Life and Narcissism in Veterans and Disabled Professional Cyclists. Iran J War Public Health 9(2): 91-95. http://ijwph. ir/article-1-646-en. html