تحلیل رابطه ساختار کالبدی بافت‌‌های مسکونی و تعاملات همسایگی، مورد مطالعاتی: رابطه الگوی مسکن و تعاملات چهره به چهره در محلات سمیه، باجک و فرهنگیان در شهر قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مهندسی معماری، دانشگاه شهاب دانش، قم، ایران.

2 دانشیار گروه مهندسی معماری، دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه قم، قم، ایران (نویسنده مسئول).

10.22034/aaud.2022.346932.2680

چکیده

مفهوم همسایگی در محله از دیرباز یکی از اساسی‌ترین مفاهیم مطرح در معماری و شهرسازی به ویژه معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی بوده است. مسئله‌‌ای که شاکله اصلی این پژوهش را تشکیل داده است افت کیفی روابط همسایگی در محلات شهرهای معاصر ایران است؛ بر همین اساس، در این مقاله سعی شده است به این سوال اصلی پرداخته شود که آیا ارتباط منطقی بین ساختار کالبدی بافت‌‌های مسکونی و روابط همسایگی وجود دارد؟ گونه‌‌ این تحقیق از نوع همبستگی است به طوری که ساختار کالبدی بافت مسکونی (به لحاظ الگوی ویلایی یا آپارتمانی) به عنوان متغیر مستقل منظور شده است و تعاملات اجتماعی و به طور خاص، روابط چهره به چهره بین همسایگان نیز به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده است. جمع‌آوری اطلاعات به دو روش کتابخانه‌ای و میدانی (با استفاده از پرسش‌نامه) انجام شده است. پرسش‌نامه‌‌ها، میان 300 واحد مسکونی از مجموع 581 واحد مسکونی در چهار منطقه مسکونی شهر قم توزیع شده است که دو مورد از آن‌ها دارای بافت ویلایی و دو مورد دیگر دارای بافت آپارتمانی هستند. لازم به ذکر است که در انتخاب نمونه‌‌ها سعی شده است حتی المقدور، به جز متغیر ساختار کالبدی به عنوان متغیر مستقل، سایر متغیرهای ثانویه‌ای که بر روی متغیر وابسته یعنی تعاملات چهره به چهره تاثیر دارند کنترل گردد (نظیر وضعیت مالی افراد و یا مدت سکونت آن‌ها در محله). طبق یافته‌‌های حاصل از این پژوهش، میان ساختار کالبدی بافت مسکونی در چهار بافت مسکونی شهر قم و تعاملات اجتماعی و به طور خاص، روابط چهره به چهره‌‌ی همسایگان، رابطه معناداری وجود دارد به نحوی که تعاملات چهره به چهره در محلات ویلایی در مقایسه با محلات آپارتمانی به مراتب بیش‌تر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Relationship between the Physical Structure of Residential Textures and Neighborhood Interactions; Case Study: Relationship between Housing Pattern and Face-to-Face Interactions in Somayyeh, Bajak, and Farhangian Neighborhoods of Qom

نویسندگان [English]

  • Ahmad Khalifeh Shooshtari 1
  • Mohammad Mannan Raeesi 2
1 M.A. of Architectural Engineering, Shahab Danesh University, Qom, Iran.
2 Associate Professor of Architectural Engineering Department, Technical and Engineering Faculty, Qom University, Qom, Iran (Corresponding Author).
چکیده [English]

The concept of neighborhood has been long one of the most basic concepts in architecture and urban planning, especially Islamic-Iranian architecture and urban planning. The issue that makes up the main framework of the present study is the decline in the quality of neighborhood relations in the neighborhoods of contemporary Iranian cities. In this regard, the present study seeks to answer the main question that whether there is a logical correlation between the physical structure of the residential textures and neighborhood relations. It is a correlational study in which the physical structure of residential texture (villa or apartment pattern) is considered the independent variable and the social interactions, specifically the face-to-face interactions between the neighbors, are considered the dependent variable. The data has been collected by the library and field methods (using a questionnaire). The questionnaires are distributed to 300 residential units among 581 units in four districts of Qom, among which two districts contain villa textures and two contain apartment textures. It should be noted in the selection of the samples, it has been tried to, except for the physical structure as the independent variable, control the secondary variables (such as the financial status or the length of residence in the neighborhood) that affect the dependent variable (face-to-face interactions), as much as possible. According to the findings, the physical structure of residential textures in four districts of Qom and the social interactions, specifically the face-to-face interactions of the neighbors, are significantly correlated in a way that these interactions are more prevalent in the neighborhoods with villas than neighborhoods with apartments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Neighborhood Relations
  • Villa Neighborhoods
  • Apartment Complexes
  • Face-to-Face Interactions
ابراهیمی مجرد، مانا، و فرهنگ مظفر. 1401. شناسایی ابعاد شکلگیری هویت مکانی در محله‌های مسکونی مبتنی بردیدگاه متخصصان باکاربست تحلیل عامل Q. دوفصلنامۀ اندیشۀ معماری 11(6): 1-16. https://at.journals.ikiu.ac.ir/?_action=article&au=28159&_au=%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%DB%8C%20%D9%85%D8%AC%D8%B1%D8%AF%D8%8C%20%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7
ابن شعبه، حسن ابن علی. 1395. تحف العقول. قم: انتشارات دارالحدیث.
انصاری قمی، مهدی. 1393. نهج الفصاحه (سخن پیامبر اعظم به روایت معصومین). قم : انتشارات نوید ظهور.
اوستروفسکی، واتسلاف. 1395. شهرسازی معاصر از نخستین سرچشمه‌ها تا منشور آتن. ترجمه لادن اعتضادی. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
پوردیهیمی، شهرام. 1391. شهر، مسکن و مجموعه‌ها. تهران: انتشارات آرمانشهر.
پوردیهمی، شهرام، و رضا سرعلی. 1395. همسایگی و همسایه بودن. نشریه صفه 26(1): 5-24. https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100307_3f789008bf74dc51c61eef3f909c5b15.pdf
ثقه الاسلامی، عمید الاسلام، و بهناز امین زاده. 1392. بررسی تطبیقی مفهوم و اصول به کار رفته در محله‌‌ ایرانی و واحد همسایگی غربی. مجله هویت شهر (13): 33-45. https://www.sid.ir/paper/154639/fa#downloadbottom
حمزه نژاد، مهدی، و فاطمه صمیمی‌فر. 1392. اعتبار سنجی اصول نوین پایداری اجتماعی با تکیه بر اخلاق اسلامی. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی (1): 121-139. http://jria.iust.ac.ir/article-1-140-fa.html
دی کی چینگ، فرانسیس. 1388. معماری، فرم فضا نظم. ترجمه زهرا قراگوزلو. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ذوالفقار زاده، حسن، رضا جعفری‌ها، و علی زنده دل. 1398. الگوی پیشنهادی معماری محله اسلامی-ایرانی بر مبنای مدل نگره‌های زندگی سازحکمت اسلام. دو فصلنامه اندیشه معماری 5(3): 33-59 https://at.journals.ikiu.ac.ir/?_action=article&au=887&_au=%D8%B0%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%8C%20%D8%AD%D8%B3%D9%86
رئیسی، محمدمنان، و فاطمه محمدعلی نژاد. 1400 . تبیین مقیاس و مدل کلی محله متشکل از واحدهای همسایگی از منظر اسلامی. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی (33): 121-109 http://www.iust.ac.ir/jria/article-1-1413-fa.html
شهیدی، سید جعفر. 1392. ترجمه‌‌ی نهج البلاغه. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شوئنوئر، نوربرت. 1380. مسکن حومه و شهر. ترجمه شهرام پور دیهمی. تهران: انتشارات روزنه.
صرافی، مظفر، و فاطمه قناد. 1399. تحلیل توسعه‌ی پایدار اجتماع محلی با تاکید بر حکمروایی شایسته شهری نمونه مطالعاتی محله آخوند شهر قزوین. نشریه صفه 30(1): 77-92. https://soffeh.sbu.ac.ir/?_action=article&au=839199&_au=%D9%82%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%8C%20%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87
عینی‌فر، علیرضا و آزاده آقا لطیفی. 1390. مفهوم قلمرو در مجموعه‌های مسکونی. نشریه هنر‌های زیبا (47): 17-28. https://jfaup.ut.ac.ir/article_28927_0352407f5e382c1f32e5476ca3498481.pdf
گروت، لیندا، و دیوید وانگ. 1392. روش‌های تحقیق در معماری. ترجمه علیرضا عینی فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
گلی زواره، غلامرضا. 1389. همسایه ما سایه ماست مناسبات اخلاقی و رفتاری همسایگان در قرآن و سنت. قم: انتشارات صحیفه خرد.
لاوسون، برایان. 1394. زبان فضا. ترجمه علیرضا عینی فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لنگ، جان. 1381. آفرینش نظریه‌های معماری. ترجمه علیرضا عینی فر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
محمدمرادی، آرش، سید عباس یزدانفر، محسن فیضی، و سعید نوروزیان ملکی. 1398. سنجش حس مکان و شناسایی مولفه‌های موثر بر آن در بافت تاریخی تهران (مورد پژوهشی: محله تاریخی امامزاده یحیی). مجله مطالعات معماری ایران (15): 173-192. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111823.html
موقر، حمیدرضا، احسان رنجبر، و محمدرضا پورجعفر. 1394. بازشناسی مفهوم محله در شهرهای کویری ایران (نمونه مطالعاتی: محله‌های شهر نایین). مجله مطالعات معماری ایران (4): 35-56. https://jias.kashanu.ac.ir/article_111749.html
Dicle, Aidin, and Süheyla Büyükşahin Sıramkaya. 2014. “Neighborhood” Concept and The Analysis of Differentiating Sociological Structure with The Change of Dwelling Typology. Procedia - Social and Behavioral Sciences (140): 260–269. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814033448
Bernardo, Fatima, and José-Manuel Palma Oliveira. 2016. Urban neighborhoods and intergroup relations: The importance of place identity. Journal of Environmental Psychology (45): 239-251. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S027249441630010X
Ferguson, Bruce K., and Derek E. Ferguson. 2016. Architectural and personal influenced on neighboring behaviors. Frontiers of Architectural research 5(2): 194-201. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095263516300036
Farkisch, hero. 2020. Assessment of Social Interaction in Sense of Place: Rethinking the Design of Neighborhood Center in Urban space, Case study: Boshrooyeh City. Creative City Design (3)1: 110-121. https://crcd.mashhad.iau.ir/article_680205.html
Mendes, Maria Manuela, and João cabral. 2017. Architecture and the Social Sciences (Inter- and Multidisciplinary Approaches between Society and Space). Berlin : Springer International Publishing.
Williams, Joanna. 2005. Designing Neighborhoods for Social Interaction (The Case of Cohousing). Journal of Urban Design (10)2: 195-227. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13574800500086998