بررسی ریخت‌شناسی حیاط مرکزی بناهای مسکونی بومی گرم و خشک، مورد مطالعه: شهر یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه معماری و شهرسازی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد، بروجرد، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

3 استادیار گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، واحد تهران مرکز، دانشگاه آزاد، تهران، ایران.

10.22034/aaud.2021.265165.2388

چکیده

حیاط به عنوان یکی از مهم‌‌ترین عناصر معماری بومی با رعایت اصل سازگاری با محیط، در اقلیم‌‌های مختلف، الگوهای کالبدی متفاوتی به خود گرفته است. این ویژگی‌‌ها و تفاوت‌‌ها می‌‌توانند به عنوان متغیرها و معیارهای تحلیل اقلیمی حیاط مرکزی خانه‌‌های بومی میان اقلیم‌‌ منطقه مورد مطالعه فرض شوند. تعیین معیارها با توجه به خصوصیات کالبدی مشترک در نمونه‌‌ها، میزان تاثیرپذیری از شرایط محیطی و سازماندهی فضایی انجام می‌‌شود. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی کالبدی حیاط مرکزی و شناسایی عوامل تاثیرگذار اقلیم گرم وخشک، سعی در ارائه‌ی نگرشی نو در دستیابی به یک طراحی متداول برای ساکنین این اقلیم دارد. نوع پژوهش، بنیادی- کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی است. حجم نمونه‌ها، با تمرکز بر نقش اقلیمی و محیطی حیاط و جداره‌‌های آن و انتخاب بیست نمونه از خانه‌‌های تاریخی شهر یزد که در پهنه اقلیمی منطقه گرم و خشک ایران BWhs می‌باشند، استفاده شده است. اطلاعات برداشت‌شده به صورت نمودارها و جداول به کمک نرم‌افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفته شد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مولفه‌های جهت‌گیری و کالبدی- اقلیمی، از اهمیت بالایی برخوردار بوده و می‌توان به عنوان عوامل مؤثر در طراحی خانه‌ها به کار برده شود. هم‌چنین بر اساس نتایج تحلیل‌ها، بهترین رابطه بین طول و عرض یک حیاط سه معادله خطی برای طراحی حیاط‌ها بر اساس نسبت‌های هندسی حاصل گردید. با در نظر گرفتن موارد حاصل از نتایج در طراحی، می‌توان تاثیرات قابل توجه معماری پایدار را حاصل نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Morphological Analysis of the Central Courtyard of Indigenous Residential Buildings in Hot-Arid Regions; Case Study: Yazd City

نویسندگان [English]

  • Mehrangiz Piriyaei 1
  • Seyyed Majid Mofidi Shemirani 2
  • Jaleh Sabernejad 3
1 Ph.D. Researcher, Department of Architecture and Urban Planning, Borujerd Branch, Islamic Azad University, Borujerd, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Architecture, School of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor, Department of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The courtyard, as one of the most important elements of indigenous architecture, has taken various forms in different climates by observing the principles of environmental compatibility. These features and differences can be considered criteria for climatic analysis of the central courtyard inindigenous houses in different climatesof anarea. The criteria are determined according to the common physical features of the samples, the influence of environmental conditions, and spatial organization. Therefore, the present study aims tophysically study the central courtyard and identify the influential hot-arid climate factors to provide a new perspective to achieve a conventional design for the inhabitants of this climate. The present study is fundamental-applied descriptive-analytical research. Focusing on the climatic and environmental role of the courtyard and its walls, twenty historical houses in Yazd city, which is located in the hot-arid climate zone (BWhs) of Iran, are selected as samples. The collected data are analyzed and presented indiagrams and tables using SPSS software. The results indicate that orientation and physical-climatic components are of great importance and can be used as effective factors in designing houses. Moreover, the best relationship between the length and width of a courtyard was obtained with three linear equations for designingcourtyards based on geometric proportions. Considering the results of the design, the significant effects of sustainable architecture can be perceived.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Central Courtyard
  • Indigenous Houses
  • Hot-Arid Climate
  • Yazd
آرشیو اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد. http://www. portal. yazdcity. ir 
بمانیان، محمدرضا، هانیه اخوت، و پرهام بقایی. 1390. کاربرد هندسه و تناسب در معماری. تهران: چاپ هاله. 
تابان، محسن، محمدرضا پورجعفر، محمدرضا بمانیان، و شاهین حیدری. 1392. تعیین الگوی بهینه حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایه دریافتی سطوح مختلف حیاط. باغ نظر 10(27): 39-48. http://www. bagh-sj. com/article_3966. html
پیرنیا، محمدکریم. 1383. معماری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران. https://b2n. ir/136409
پیرنیا، محمدکریم. 1371. سبک شناسی معماری ایران. چاپ سوم. نشر دانش. https://b2n. ir/136409
حائری، محمدرضا. 1388. خانه، فرهنگ، طبیعت (بررسی معماری خانه‌های تاریخی و معاصر به منظور تدوین فرایند و معیارهای طراحی خانه). تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری. https://semega. mmfi. ir 
حجازی، مهرداد. 1387. هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایران. مجله تاریخ علم 6(2): 15-36. https://jihs. ut. ac. ir
زینلیان، نفیسه، و هانیه اخوت. 1394. ساختار شناسی حیاط در خانه‌های قجری اقلیم گرم و خشک و گرم و مرطوب با تمرکز بر گونه «حیاط مرکزی»، مطالعه موردی: خانه‌های یزد و دزفول. دانشگاه تهران. 44. 
ذاکری، سیدمحمد حسین، آرزو قهرمانی، درسا شهنازی، و اسماعیل بازیار حمزه خانی. 1394. تست دو نظریه پیمون و مستطیل ایرانی در خانه‌های دوره قاجار. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی 4(1): 16-30. http://jria. iust. ac. ir
سفلایی، فرزانه. 1383. کنکاشی پیرامون مفاهیم و تجارب معماری پایدار آبادی. فصلنامه شهرسازی و معماری (42): 62-67. 
سفلایی، فرزانه. 1385. تاثیر محیطی حیاط مرکزی در معماری مناطق مسکونی پایدار مناطق گرم و خشک ایران. رساله دکتری، رشته معماری. 
سفلایی، فرزانه. 1385. تأثیر محیطی حیاط در معماری پایدار ایران (مناطق گرم و خشک)، مطالعه موردی: خانه‌های حیاط در یزد، کاشان و سمنان. در مجموعه مقالات کنفرانس بین المللی انرژی خورشیدی منطقه‌ای عرب، بحرین، 111-125. https://elmnet. ir
سیفیان، محمدکاظم، و محمدرضا محمودی. 1386. محرمیت در معماری سنتی ایران. هویت شهر 1(1): 3-14. https://hoviatshahr. srbiau. ac. ir
طاهباز، منصوره، و شهربانو جلیلیان. 1390. نقش طراحی معماری در کاهش مصرف انرژی در ساختمان (معماری همساز با اقلیم و مشکلات ناشی از عدم توجه به آن). مرکز آموزش علمی کاربردی، گروه بین المللی ره شهر. http://www. rahshahr. com
طاهباز ،منصوره، و شهربانو جلیلیان. 1392. تاثیر طراحی معماری در بازی نور طبیعی در خانه‌های سنتی ایران. 
قاضی‌زاده، سیده ندا. 1390. تأثیر طراحی فضای باز مسکونی در ایجاد حس دلبستگی به مکان، مطالعه موردی: مجتمع‌های مسکونی منتخب، تهران. رساله دکتری. دانشگاه تهران، تهران. 
قبادیان، وحید. 1391. معماری اقلیمی و معماری پایدار در ایران. نشریه طراح (5): 127. www. designer-magazine. com
کسمایی، مرتضی. 1391. اقلیم و معماری. تهران: شرکت سرمایه گذاری خانه سازی ایران. http://www. khanehsazi. ir
منعام، علیرضا. 1390. آسایش محیطی در فضاهای بازشهری، ارزیابی آسایش حرارتی در پارک‌های منتخب شهر تهران. رساله دکتری، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران. 
وکیلی‌نژاد، رزا. 1395. تاثیر ترکیبی ویژگی‌های کالبدی پوسته بنا و الگوهای تهویه بر میزان مصرف انرژی در ساختمان‌های مسکونی، (مورد پژوهشی: شیراز). رساله دکتری، دانشگاه علوم تحقیقات. 
Soflaei, Farzaneh, and Mehdi Shochouhian. 2007. Environmental effect of courtyard in sustainable architecture of Iran (Hot-arid regions, mesoclimate BWks)(Case study: courtyard houses in Isfahan & Kerman). 2nd PALENC Conference and 28th AIVC Conference on Building Low Energy Cooling and Advanced Ventilation Technologies in the 21st Century, Crete island, Greece. https://www. researchgate. net/publication/237692758_Environmental_effect_of_courtyard_in_sustainable_architecture_of_Iran_Hot-arid_regions_mesoclimate_BWks_Case_study_courtyard_houses_in_Isfahan_Kerman
Soflaei, Farzaneh, Mehdi Shokouhian, and Wenyi Zhu. 2016. Socio-environmental sustainability in traditional courtyard houses of Iran and China. Renewable and Sustainable Energy Reviews 69: 1147-1169. https://www. sciencedirect. com/science/article/abs/pii/S1364032116306402
Moultrie, Carolyn. 2010. Architectural Design Principles and Processes for Sustainability. Glasgow, Scotland: University of Strathclyde Glasgow. 50–58. Effect of courtyard proportions on solar heat gain and energy requirement in the temperate climate of Rome. Building and Environment 41(3): 245-253. https://www. sciencedirect. com/science/article/abs/pii/S0360132305000491