TY - JOUR ID - 113263 TI - بررسی گونه‌های کهن الگوی چلیپا در معماری ایرانی JO - معماری و شهرسازی آرمان شهر JA - AAUD LA - fa SN - 2008-5079 AU - محسنی, منصوره AU - باستان فرد, متین AD - مربی گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران AD - مربی گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران. Y1 - 2020 PY - 2020 VL - 13 IS - 31 SP - 125 EP - 143 KW - چلیپا KW - چلیپای شکسته KW - چلیپای مورب KW - الگوی نه بخشی KW - شمسه KW - معماری ایرانی DO - 10.22034/aaud.2020.113263 N2 - چلیپا از دیرباز اهمیت ویژه‌ای در هنر و معماری ایران داشته است. پیشینه این الگو در سفالینه‌های ایران، به قدمت دوران نوسنگی است. با توجه به اهمیت معنایی چلیپا در آیین‌های ایرانی مهری و زرتشتی و زروانی، این الگو در هنر و معماری ایرانی نفوذ داشته است. چلیپا، پیش و پس از ورود اسلام به ایران، در انواع بناها، در تزیینات و تهرنگ بناها به گونه‌های مختلفی نمود داشته است. این مقاله در نظر دارد که گونه‌های مختلف این الگو را در معماری ایران و تزیینات وابسته به آن بررسی نماید. روش پژوهش به‌صورت مورد پژوهی، توصیفی و تحلیلی می‌باشد. داده‌ها از منابع کتابخانه‌ای و به‌صورت میدانی گردآوری شده است. نمونه‌ها از میان انواع تزیینات بناها نظیر کاشی‌کاری، گچ‌بری، آجرکاری و نیز پلان بناهای مختلف انتخاب شده‌اند. این نمونه‌ها، از دوره مادها تا قاجار انتخاب و سپس بررسی، تحلیل و مقایسه شده‌اند. در نهایت گونه‌های مختلف چلیپا در ته رنگ بناها و تزیینات معماری ارائه شده است. با توجه به این پژوهش مشخص شد که تعدادی از گره‌های هندسی و آلات گره‌ها و نیز برخی گل اندازهای آجری و نقوش گچ‌بری‌ها، همچنین نقوش گیاهی و اسلیمی‌ها بر مبنای پنج گونه «چلیپا، چلیپای مورب، چلیپای شکسته، الگوی نه بخشی و شمسه» شکل گرفته‌اند. به‌علاوه بر اساس مطالعات انجام شده در تهرنگ برخی بناها مانند: خانه، آتشکده، مسجد و مدرسه، باغ و غیره، دوازده گونه از این الگو در ساماندهی فضایی بناهای پیش از اسلام و شش گونه از آن در دوره اسلامی به‌دست آمد. الگوی نه بخشی، ترکیبات الگوی نه بخشی، چلیپایی، چهارصفه، کوشکی، چهارباغ و چهارایوان و غیره از گونه‌های چلیپا در این حوزه بوده‌اند که ریشه همه آن‌ها را می‌توان الگوی نه بخشی دانست. UR - https://www.armanshahrjournal.com/article_113263.html L1 - https://www.armanshahrjournal.com/article_113263_ea433c997a1533fd6f0ead76ea382566.pdf ER -