تبیین ساختار فضایی بافت محلات شهر، با نگاهی به شهر کرمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

3 استاد گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران، ایران.

4 استادیار گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.22034/aaud.2019.185039.1877

چکیده

بافت شهر به انواع و اشکال مختلف مورد مباحثه و تجزیه و تحلیل قرار می‌‌گیرد. یکی از انواع و اشکال مباحثه، «ساختار فضایی بافت» است. به زبان ساده، ساختار به ویژگی‌‌ها و عناصری از هر چیز دلالت می‌‌کند که نبود آن‌ها به معنی نبود یا عدم وجود آن چیز می‌‌باشد. این مقاله پس از تعریف مفاهیمی چون «فضا و مکان»، به معرفی انواع مکان‌های همگانی شامل «معابر، میدان و میدانچه، آب کنارها، فلکه، پله راه، پیاده راه، پشت بام‌‌های عمومی، ورودی (دروازه) شهر و محلات، بوستان و باغ‌‌های عمومی، فضاهای خالی بین مجتمع‌‌های مسکونی، راسته بازارها و پاساژها و صحن برخی از مساجد» پرداخته است. اشتراکات و افتراقات واژه‌‌هایی چون «سازمان فضایی و ساختار فضایی» مورد بررسی واقع شده و عناصر تشکیل‌دهنده ساختار فضایی ارائه شده است. از آن جایی که مکان‌‌های عمومی کهن (در محلات قدیمی) و فضاهای شهری نو (در محلات جدید)، جزو مهم‌ترین عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده ساختار فضایی محلات می‌‌باشند، تلاش شده تا نقش آن‌ها در شکل‌‌گیری ساختار فضایی هر یک از محلات درونی، میانی و پیرامونی شهر تبیین گردد و نیز ارتباط یا عدم ارتباط آن‌ها در ساخت کالبدی- فضایی محلات جدید و قدیمی و بالعکس مشخص شود. در طی تحقیقات و بررسی نظرات اندیشمندان پیرامون موضوع، روند انجام پژوهش به این منتج شد که برای پرداخت به موضوع «ساختار فضایی بافت شهر»، بایستی از مسیر معرفی نمایان‌گرهای طراحی شهری گذشت و بر اساس آن برای محلات منتخب از شهر کرمان شاخص‌‌هایی را در‌نظر گرفت که بتوان وضعیت ساختاری آن‌ها را با یکدیگر مقایسه نمود. روش پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی بوده و جمع‌‌آوری اطلاعات از طریق منابع کتابخانه‌‌ای، اینترنتی و نیز مشاهدات و فعالیت‌‌های میدانی در شهرهای ایران؛ از جمله کرمان در سال‌‌های اخیر می‌‌باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the Spatial Structure of Urban Neighborhoods; Case Study: Kerman City

نویسندگان [English]

  • Salman Malek Abbasi 1
  • Varaz Moradi Masihi 2
  • Mostafa Behzadfar 3
  • Atusa Modiri 4
1 Ph.D. Candidate of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Professor of Urban Design, Faculty of Architecture and Environmental Design, Iran University of Science and Technology, Tehran, Iran.
4 Assistant Professor of Urban Planning, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The city texture is discussed and analyzed in different aspects and dimensions. One of these dimensions is its "spatial structure". In simple words, structure refers to the features and elements of anything, and its absence means the absence or non-existence of that thing. In the present study, first, the concepts of "space and place" are defined, and then, it is tried to introduce various types of public places, including "passages, squares and plazas, waterfront circles, traffic circles, stairways, sidewalks, public rooftops, city/neighborhood gates, parks, and public gardens, open spaces between residential complexes, Rasteh bazaars and passages, and yards of mosques. Next, the commonalities and differences between terms such as "spatial organization and spatial structure" are investigated and the constituent elements of the spatial structure are presented. Since old public places (in old neighborhoods) and new urban spaces (in new neighborhoods) are the most important components of the spatial structure of neighborhoods, it is attempted to explain their role in the formation of the spatial structure of each of the inner-city, mid-city, and suburban neighborhoods and investigate the connection/disconnection between new and old public spaces in new and old neighborhoods through a case study (Kerman City). Reviewing relevant studies and scholars' opinions on the research topic indicates that it is not adequate to introduce urban design indicators for addressing the "spatial structure of the city texture" and it is required to select some indices considering these indicators to compare the selected neighborhoods of Kerman city in the structure. The present study is descriptive-analytic research where required data are collected through library and internet sources as well as observations and field studies in Iranian cities, including Kerman.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spatial Structure
  • Texture of Neighborhoods in Kerman
  • Spatial Organization
  • Spatial Structure Indicators
  • Qualitative and Quantitative Methods
الکساندر، کریستوفر، و سرج چرمایف. 1963. عرصه‌‌های زندگی جمعی و زندگی خصوصی. ترجمه منوچهر مزینی. 1373. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
حمیدی، ملیحه، رضا سیروس صبری، محسن حبیبی، و جواد سلیمی. 1376. استخوان‌بندی شهر تهران، جلد اول: بررسی مفاهیم و نمونه‌ها (ایران- جهان). تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.
شیعه، اسماعیل. 1386. جزوه درس مبانی برنامه ریزی شهری: درباره سازمان فضایی. کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی.
عبّاس‌‌زادگان، مصطفی. 1386. جزوه درس روشهای طراحی شهری 1: درباره استخوان‌بندی شهر. کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشکده معماری و شهرسازی.
مدنی‌‌پور، علی. 1379. طراحی فضای شهری. تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
ملک عبّاسی، سلمان. 1398. تبیین ساختار فضایی بافت شهر (با تأکید بر آموزه‌‌هایی از کرمان). تهران: انتشارات آذرخش.
ملک عبّاسی، سلمان. 1399. تبیین الگوی ساختار فضایی محلات؛ مبتنی بر روابط متقابل فضایی مکانهای عمومی کهن و فضاهای شهری نو- مورد کاوی شهر کرمان. رساله دکتری رشته شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، دانشکده هنر و معماری.
ملک عبّاسی، سلمان. 1400. از شار تا درآیگاه (مطالعات و راهنمای طراحی نما و فضاهای ورودی ابنیه کرمان). کرمان: انتشارات فرهنگ عامّه
نقی‌‌زاده، محمد. 1392. تحلیل و طراحی فضای شهری (مبانی، تعاریف، معیارها و شیوه‌‌ها). تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
Matthew, Carmona, Gallent Nick, and Carmona Sarah. 2001. Working Together: A Guide for Planners and Housing Providers. London: Thomas Telford.
https://tabriz.airport.ir/documents/1788195/3042520/parking.jpg/40b3c86e-2612-421b-9caa-5986137a89b1?t=1487055457714. 2017
https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e8/CARS_WERE_JAMMED_EVEN_MORE_THAN_USUAL_INTO_EVERY_SPARE_SPACE_AT_A_DOWNTOWN_COMMERCIAL_PARKING_LOT_DURING_A_BUS_STRIKE..._-_NARA_-_556722.jpg. 2017