ارزیابی زیبا‌یی‌شناسانه منظر خیابان لاله‌زار در دوره پهلوی اول، با استناد بر قوانین مصوب شهری در دهه اول و دوم قرن چهاردهم هجری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 محقق پسادکتری، دانشکده هنر، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

2 استادیار گروه طراحی صنعتی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهراء، تهران، ایران.

چکیده

در جامعه رشدنایافته اواخر قاجار، رویکرد تجلیل از فرهنگ و تمدن ایران باستان منشا تحولات شهری شد تا آن جا که ملی‌گرایی پهلوی اول، به ‌مثابه بنیان فکری حاکمیت در رأس فعالیت‌های توسعه‌ای قرار گرفت. دگرگونی‌های اجتماعی، اقتصادی و فنی هم‌زمان با دیدار دولت‌مردان و روشنفکران و دانش‌آموختگان از اروپا جنبشی را در شهرسازی ایران رقم زد که بیش از همه کوچه و گذرها را متأثر نمود و احداث «خیابان» به عنوان محور توسعه شهر با الگوی خطوط راست در دستور کار قرار گرفت. ادامه این سیاست در شهر طی دو دهه، منشا تغییرات بسیاری شد و زیبایی‌شناسی خیابان‌ها را نیز از یک امر حاشیه‌ای به یک امر محوری تبدیل نمود. جلوه‌های این تغییر در ادراک مخاطب از خیابان در دوره پهلوی اول تاثیر بسزایی داشت که تا امروز نیز اثرات آن باقی است. خیابان لاله‌زار در اواخر قاجار و دوره پهلوی اول از خیابان‌های اصلی در مرکز شهر تهران شمرده می‌شد و مورد توجه حاکمیت بود. این مقاله با هدف یافتن روابط حاکم در تدوین سیاست‌های زیبایی‌شناسی احداث خیابان‌های دوره پهلوی اول و طرح پرسش درخصوص «معیارهای زیبایی‌شناسی خیابان‌های پهلوی اول»، به ارزیابی این معیارها در خیابان لاله‌زار می‌پردازد. روش پژوهش تحلیل تاریخی است و قوانین شهری مرتبط با احداث خیابان در دوره پهلوی اول مهم‌ترین منبع تحلیل تلقی می‌شود. تبیین معیارهای زیبایی‌شناسی خیابان‌ اولین گام پژوهش است؛ در گام بعدی، این معیارها در خیابان لاله‌زار به مثابه نمونه یک خیابان توسعه‌یافته در آن دوره تحلیل می‌شود. هندسه و ابعاد تجسمی، دو محور اصلی زیبایی‌شناسی خیابان در دوره پهلوی اول هستند که ادراک مخاطب را از خیابان به یک فضای هنری سوق می‌دهند. نگاه زیبایی‌شناسانه به خیابان به مثابه یک اثر هنری در دوره پهلوی اول از نتایج اصلی پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Aesthetic Evaluation of Lalehzar Street Landscape in the First Pahlavi era; Pursuant to the Urban Regulations Approved in the First and Second Decades of the Fourteenth Century A. H.

نویسندگان [English]

  • Mohammad Atashinbar 1
  • َAhmad Nedaei Fard 2
1 Postdoctoral Researcher, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
2 Associate Professor, Department of Industrial Design, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the underdeveloped society of the late Qajar era, the source of inspiration for urban development was the celebration of the Ancient Persian culture and civilization, making nationalism to become the basis for development actions at the national level in the First Pahlavi era. Social, economic, and technical changes in Iran, along with the Iranian statesmen, intellectuals, and graduates' visits to Europe, have led to the formation of a movement in Iran's urban planning that more than anything, has influenced alleys and passages; thus the construction of "street", as the axis of urban development, with a linear model, was at the forefront of urbanization activities. The continuation of this urban policy for two decades has led to significantly greater changes, especially in the appearance of streets, making the aesthetics of the streets a core issue. The effects of these changes have greatly influenced the users' perceptions of the street in the First Pahlavi era, the impact of which is still present. Lalehzar Street was considered one of the main streets in the center of Tehran in the late Qajar and the First Pahlavi era. The present study aims to find the governing relationships in the development of aesthetic policies for the construction of streets in the First Pahlavi era. To this end, it investigates Lalehzar Street in Tehran in terms of the aesthetic criteria considered for the streets in the First Pahlavi era period by reviewing urban regulations related to street construction, approved in the First Pahlavi era. The present study is historical-analytic research, and urban regulations related to street construction, approved in the First Pahlavi era, are considered the most important source of analysis. First, the aesthetic criteria for street construction are explained. Next, Lalehzar Street, as an example of the streets constructed in the era studied, is analyzed in terms of these criteria. Geometric and visual dimensions are the two main aesthetic criteria for street construction in the First Pahlavi era that made the space user perceive the street as an artistic space. An aesthetic view of the street as a work of art in the First Pahlavi era is one of the main results of the present research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Street Landscape
  • Lalehzar
  • Aesthetics
  • First Pahlavi
  • Urban Regulations
  • Tehran
آتشین‌بار، محمد و متدین، حشمت‌الله. (۱۳۹۷). «زوال بعد معنایی خیابان در ایران از دوران باستان تا امروز». باغ نظر، ۱۵(۶۷)، ۸۰-۷۱.doi: https://dx.doi.org/10.22034/bagh.2018.80615
آتشین‌بار، محمد. (۱۳۹۲). خیابان؛ مطالعه تطبیقی منظر خیابان در تاریخ معاصر تهران. رساله دکتری. دانشگاه تهران.
اتحادیه، منصوره. (۱۳۷۷) اینجا تهران است... مجموعه مقالاتی درباره طهران 1269-1344ه.ق. تهران: تاریخ ایران. https://literaturelib.com/uploads/books/pdf/اینجا_طهران.PDF 
امانت، عباس. (۱۳۸۳). قبله عالم: ناصرالدین شاه قاجار و پادشاهی ایران (۱۳۱۳-۱۲۴۷) (ترجمه حسن کامشاد). تهران: کارنامه، مهرگان.
اورسل، ارنست. (۱۳۵۳). سفرنامه ارنست اورسل (ترجمه علی‌اصغر سعیدی). تهران: زوار. 
بانی‌مسعود، امیر. (۱۳۸۸). معماری معاصر ایران: تکاپوی بین سنت و مدرنیته. تهران: هنر معماری قرن.
برومندی، فریدون. (۱۳۸۷). «خیابان لاله‌زار». معمار، (۵۳). ۲۱-۱۸.
بمانیان، محمدرضا. (۱۳۸۵). «عوامل مؤثر بر شکل‌گیری معماری و شهرسازی در دوره پهلوی اول». مدرس هنر، (۱). ۸-۱.: http://ensani.ir/file/download/article/20101018161259-عوامل%20مؤثر%20بر%20شکل%20گیری%20معماری%20و%20شهرسازی%20در%20دوره%20پهلوی%20اول.pdf 
پاکزاد، جهانشاه. (۱۳۹۵). تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران. تهران: آرمانشهر. 
پولادوند، محمدرضا. (۱۳۸۹). سی سال محکومیت لاله‌زار. تهران: جمهوری. 
پورحسن، نیایش. (۱۳۸۸). «یادگاری متروک از روزگار پرشکوه تئاتر لاله‌زار». نمایش، مهر و آبان ۱۳۸۸(121-122). ۳۳-۲۶. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1001647/یادگاری-متروک-از-روزگار-پرشکوه-تیاتر-لاله-زار. 
پولاک، یاکوب ادوارد. (۱۳۶۸). سفرنامه پولاک  ایران و ایرانیان (ترجمه کیکاووس جهانداری). تهران: خوارزمی. https://www.academia.edu/35714826/سفرنامه_پولارک_دوره_قاجار. 
ترقی، گلی. (۱۳۷۱). خاطره‌های پراکنده. تهران: باغ آینه. Url: https://mihanebook.com/wp-content/uploads/2021/02/خاطره-های-پراکنده.pdf 
تهامی، داریوش. (۱۳۸۶). گذری بر طهران. تهران: ابریشمی‌فر.
جمشیدزاده، ابراهیم. (۱۳۹۰). آسیب‌شناسی نظام ساخت‌وساز ساختمان در نظام مدیریت شهری. تهران: سری منابع آموزشی شهرداری‌ها. مجری: شهرداری ساری، شهرداری کرمان، پژوهشکده فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی. (تهران: راه‌دان- سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور).
حبیبی، سیدمحسن و اهری، زهرا. (۱۳۸۷). «لاله‌زار، عرصه تفرج. از باغ تا خیابان (شکل‌گیری خیابان به‌سبک اروپایی در دوره ناصرالدین‌شاه).» هنرهای زیبا، ۳۴(۰)، ۱۵-۵. Url: https://journals.ut.ac.ir/article_19405_6cbb7113c3d5fd40359c1090d6099893.pdf. 
ذکاء، یحیی. (۱۳۴۹). تاریخچه ساختمان‌های ارگ سلطنتی ایران و راهنمای کاخ گلستان. تهران: انجمن آثار ملی.
شعبانی، امامعلی و کامیاب، جمال. (۱۳۹۱). «سیاست شهری در تاریخ معاصر ایران (۱۲۹۹-۱۳۲۰ شمسی) ‌با تاکید بر فضاهای عمومی شهر تهران». باغ نظر، 9(23)، ۹۲-۸۳. Url: http://www.bagh-sj.com/article_2458_e28ee4b094e391622a36e972a54f36b5.pdf. 
شهری‌باف، جعفر. (۱۳۸۳). طهران قدیم. تهران: معین. 
شیرازیان، رضا. (۱۳۹۷). تهران‌نگاری: طهران در مطبوعات دوره قاجار (دوره‌های ناصری و مظفری). تهران: دستان. 
قانون احداث و توسعه معابر و خیابان‌ها. مصوب ۲۷ آبان ماه 1312 شمسی مصوب مجلس شورای ملی دوره نهم. اصلاح شده در ۱۷ اردیبهشت ماه 132۰ مصوب مجلس شورای ملی دوره نوزدهم. https://rc.majlis.ir/fa/law/show/92834 
کریمان، حسین. (1355). تهران در گذشته و حال. تهران: انتشارات رامین.
کیانی، مصطفی. (1383). معماری دورة پهلوی اول، دگرگونی اندیشه‌ها، پیدایش و شکل‌گیری معماری دورة بیست سالة معاصر ایران. تهران: مؤسسة مطالعات تاریخ معاصر ایران.
منصوری، مریم‌السادات. (۱۳۹۸). «آب، منشا زیبایی در باغ ایرانی» منظر، ۱۱(۴۸)، ۴۳-۳۲. 10.22034/MANZAR.2019.199222.1994. 
ناصرالدین‌شاه قاجار. (۱۳۶۹). روزنامه خاطرات ناصرالدین‌شاه در سفر فرنگستان. به‌کوشش دکتر محمداسماعیل رضوانی، فاطمه قاضیها. سازمان اسناد ملی ایران. تهران: رسا. http://asmaneketab.ir/product/کتاب-روزنامه-خاطرات-ناصرالدین-شاه-در-س-2/. 
نجمی، ناصر. (۱۳۵۶). دارالخلافه تهران [چاپ چهارم] (چاپ اول ۱۳۴۸). تهران: امیرکبیر. 
نوربخش، مسعود. (۱۳۸۱). تهران به روایت تاریخ [چاپ اول]. تهران: نشر علم.
هدایت، مهدی. (۱۳۷۵). خاطرات و خطرات، توشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من. تهران: زوار.
«Lalehzar Digital Project» (پروژه دیجیتال لاله‌زار). طرح تحقیقاتی گروهی در مؤسسه مطالعات فارسی روشن، دانشگاه مریلند، ایالات متحده آمریکا. ۲۰۱۸ تا کنون. https://persdig.umd.edu/#street www.lalehzardistrict.org