تبیین مولفه‌های کالبدی معماری مسکونی از ادبیات‌داستانی دوره پهلوی دوم شهر تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پژوهشگر دکتری، گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

2 استادیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران (نویسنده مسئول).

3 استادیار گروه معماری، واحد قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران.

چکیده

خانه اولین مکان برای پاسخ‌گویی به تقاضای افراد برای یک زندگی با کیفیت می‌باشد، بنا به آن کیفیت خانه‌های عموم مردم و شناخت و بررسی آن در جامعه حائز اهمیت قرار‌می‌گیرد. ادبیات و داستان نیز به دلیل حقیقت‌مانند بودن‌شان، می‌توانند گویای واقعیات هر دوره از زندگی مردم باشند. دوره پهلوی دوم، به دلیل تحولات زیادش در زمینه خانه‌سازی و پیشرفت در زمینه ادبی و تعداد آثار ادبی، بستر مناسبی برای پژوهش در این دوره می‌باشد. بنابراین می‌توان از ادبیات‌داستانی اعم از مجموعه داستان و رمان‌های مرتبط با موضوع پژوهش در این دوره، بهره جست. به نظر می‌رسد ارتباط نزدیکی بین معماری و ادبیات در رابطه با مولفه‌های کالبدی خانه وجود داشته باشد. لذا با توجه به متون استخراجی و مفاهیم توصیف‌شده از کتاب‌های داستانی مربوط به این دوره، می‌توان به شناخت هر چه بیش‌تر فضاهای این خانه‌ها پی ‌برد. هدف از این پژوهش، بررسی نقش ادبیات‌داستانی در ارتباط با معماری و شناسایی مولفه‌های کالبدی معماری مسکونی از متون کتاب‌های داستانی و بازیابی آن‌ها در خانه‌های شهر تهران است. روش تحقیق حاضر نیز، تحلیل محتوای متن با کاربست شیوه هرمنوتیک در تحلیل معنا و محتوا می‌باشد که ابزارهای تحقیق از نوع مطالعات اسنادی با روش نمونه‌گیری هدف‌مند از میان آثار نویسندگان دوره پهلوی دوم انتخاب گردیده‌اند و در ادامه با روش توصیفی- تحلیلی، مقایسه تطبیقی میان مفاهیم استخراج شده از متون و نمونه‌های موردی صورت می‌گیرد. نتایج حاصل نشان‌دهنده آن است که با مطالعه کتاب‌های داستانی می‌توان به استخراج مولفه‌های معماری خانه‌ها پرداخت. این مولفه‌ها پس از دسته‌بندی در بعد کالبدی، نشان‌ می‌دهند که ظهور مولفه‌های مربوط به فضاهای بسته نسبت به فضاهای باز و نیمه‌باز، پررنگ‌تر بوده‌اند که از میان مفاهیم معماری پرکاربرد در کتاب‌های بررسی‌شده، می‌توان به موارد: راهرو، پله و راه‌پله، تعدد اتاق‌ها با کاربری‌های مجزا، وجود حیاط و حوض و تعدد پنجره اشاره نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explanation of Physical Components of Residential Architecture Based on the Literary Fiction of the Pahlavi II Period, Case Study: Tehran, Iran

نویسندگان [English]

  • Sara Hosseini 1
  • Fariba Alborzi 2
  • Amirhossein Amini 3
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Islamic Azad University, Qazvin Branch, Qazvin, Iran.
2 Assistant Professor of Architecture, Islamic Azad University, Qazvin Branch, Qazvin, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor of Architecture, Islamic Azad University, Qazvin Branch, Qazvin, Iran.
چکیده [English]

House is the first place to meet individuals' demand for a high-quality life; hence, the quality of the ordinary people's houses and their assessment in the society are of great importance. Literary fiction can indicate the people's lived realities in each period since it reflects the truth. In this regard, the Pahlavi II period is an appropriate research scope because it has experienced considerable changes in housing construction, the progression of literature, and the publication of a large number of literary works. Therefore, the literary fiction of this era, including fiction and novels related to the research subject can be used. It seems there is a close relationship between architecture and literature concerning the physical components of the house. Hence, the spaces in the houses can be identified based on the derived texts and concepts described in fiction works published in the considered period. The present study aims to examine the relationship between literary fiction and architecture, identify the physical components of residential architecture based on the fiction books, and retrieve them in Tehran City's houses. The present research is a descriptive-analytic study. To analyze the data, content analysis was used by applying hermeneutics to analyze the meaning and content. To reach the research aim, samples are selected from the works of authors who had lived in the Pahlavi II period using library studies and the purposive sampling method. Next, the sample houses constructed in Tehran in the Pahlavi II period were examined in terms of the presence of the concepts extracted from case texts. The results showed that it is possible to extract the architectural components of houses from fiction books. According to the classification of components in the physical dimension, components related to closed spaces have been more highlighted than open and semi-open spaces. Moreover, the most used architectural concepts in reviewed books include hallways, stairs and staircase, numerous rooms with separate uses, yard and pond, and numerous windows.

کلیدواژه‌ها [English]

  • House
  • Architecture and Literature
  • Physical Components
  • Pahlavi II Period
  • Tehran
آل‌احمد، جلال. (1389). خواهرم و عنکبوت. تهران: نشر روزگار.
احمدی، اصغر، آقاگل‌زاده، فردوس، خلیلی، محمدعلی، قبادی، حسینعلی و جوادی‌یگانه، محمدرضا. (1393). تبیین جامعه‌شناختی تولید گفتمان ادبیات داستانی سیاسی در دهه‌های چهل و پنجاه شمسی. مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 3(1)، 1-31. https://journals.ut.ac.ir/article_52461.html 
ارجمندی، سمیرا و یگانه، منصور. (1396). بازخوانی هویت شهر تهران بر اساس خوانش تحولات معماری از ادبیات داستانی ایران. جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، 9(2)، 149-181. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1399417
امینی، امیرحسین و سلطان‌زاده، حسین. (1396). اتمسفر فضا در پدیده‌شناسی به مثابه فضای بدون سطح. مدیریت شهری، 49(16)، 469-487. http://ijurm.imo.org.ir/browse.php?a_code=A-10-1432-71&slc_lang=fa&sid=1&sw=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C 
بخشایش اردستانی، احمد. (1386). هرمنوتیک رویکردی برای شفافیت‌سازی مفاهیم. مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 37(3)، 55-66. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=68677
 پرتوی، پروین. (1382). مکان و بی‌مکانی، رویکردی پدیدارشناسانه. فصلنامه هنرهای زیبا، (14). 40-50. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=964 
تاسکینن، تیمو و پالاسما، یوهانی. (1395). معماری تصویر: فضای وجودی در سینما. (علی ابهری و مایکل وین- الیس). تهران: نشر کتاب مس.
حاج‌سید‌جوادی، حسن. (1382). بررسی و تحقیق در ادبیات معاصر ایران. تهران: گروه پژوهشگران ایران.
 حبیبی، سید محسن. (1393). قصه شهر؛ تهران، نماد شهر نوپرداز ایرانی 1332-1299. تهران: دانشگاه تهران.
خامسی هامانه، فخر السادات. (1392). جستاری در مشابهات معماری و ادبیات. چیدمان، 2(4)، 160-167. https://ensani.ir/fa/article/325288 
دانشور، سیمین. (1380). به کی سلام کنم؟. تهران: انتشارات خوارزمی.
راهب، غزال و نظری، محیا. (1396). بررسی عوامل موثر بر کارکرد فضای نیمه‌باز خصوصی واحدهای مسکونی شهر تهران. معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، 10(21)، 39-48. http://www.armanshahrjournal.com/article_58554.html 
زمرشیدی، حسین. (1390). آموزه‌های معماری ایرانی و ساختمان‌سازی مسکونی از دوره قاجاریه تا امروز، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1(3)، 1-10. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=137392 
سارتر، ژان پل. (1356). ادبیات چیست. (ابوالحسن نجفی). تهران: کتاب زمان.
ساعدی، غلامحسین. (1355). واهمه‌های بی‌نام و نشان. تهران: انتشارات نیل.
شوای، فرانسواز. ( 1375). شهرسازی، تخیلات و واقعیات. تهران: دانشگاه تهران. 
طالبی، حامد. (1391). بهبود الگوی سکونت در کوی شهرآرای تهران با رویکرد حفظ هویت بافت. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران: پردیس هنرهای زیبا.
طهوری، نیر. (1381). سکونت شاعرانه و ساختن جاودانه: بررسی وجوه تشابه در آثار هایدگر و الکساندر. فصلنامه خیال، (3)، 13-70. https://www.noormags.ir/view/en/articlepage/582822
علوی، بزرگ. (1386). چشمهایش. تهران: انتشارات نگاه.
فصیح، اسماعیل. (1368). دل کور. تهران: نشر نو.
فصیح، اسماعیل. (1395). شهباز و جغدان. تهران: انتشارات صفی علیشاه.
فلامکی، منصور (1355). باززنده‌سازی بناها و شهرهای تاریخی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قاسم‌زاده، محمد. (1383). داستان‌نویسان معاصر ایران. تهران: هیرمند.
کشاورز نوروزپور، رضا و کریمی‌فرد، لیلا. (1393). تاثیر قصه و ادبیات داستانی بر فضا و معماری. کنگره بین‌المللی پایداری در معماری و شهرسازی- شهر مصدر، امارات متحده عربی- دبی و ابوظبی، کانون سراسری انجمن‌های صنفی مهندسان معمار ایران، دانشگاه آزاد اسلامی - واحد امارات. https://civilica.com/doc/377837 
کیاکجوری، خدیجه. (1351). مشخصات کوی‌ها و مساکن 9 محله در شهر تهران (جزوه منتشر نشده). وزارت آبادانی و مسکن. تهران: دفتر مطالعات و معیارهای ساختمانی.
گزارش بانک رهنی. (1350). تلاش‌های عمرانی بانک رهنی ایران. مجله هنر و معماری، 3 (11-10)، 109-124. http://www.memarnet.com/fa/node/1381 
گلدمن، لوسیون. (1371). جامعه‌شناسی ادبیات دفاع از جامعه‌شناسی رمان. (محمدجعفر پوینده). تهران: هوش و ابتکار.
گلزاری، مسعود و ناظمی‌راد حمیدرضا. (1388). گزیده تاریخ ادبیات ایران، از کهن‌ترین دوران تا امروز. تهران: نشر کتابدار.
گلشیری، هوشنگ. (1356). مثل همیشه. تهران: کتاب زمان.
لوکاچ، جورج. (1349). معنای رئالیسم معاصر. (فریبرز سعادت). تهران: انتشارات نیل.
معماریان، غلامحسین. (1384). سیری در مبانی نظری معماری. تهران: نشر سروش دانش.
میرصادقی، جمال. (1350). این شکسته‌ها. تهران: انتشارات رز.
میرصادقی، جمال. (1354). چشمهای من خسته. تهران: سازمان انتشارات اشرفی.
میرعابدینی، حسن. (1387). صد سال داستان‌نویسی در ایران. تهران: نشر چشمه.
میرعابدینی، حسن. (1392). تاریخ ادبیات داستانی ایران. تهران: انتشارات سخن.
نوربری‌شولتز، کریستیان. (1394). مفهوم سکونت به سوی معماری تمثیلی. ترجمه محمود امیریار‌احمدی. تهران: انتشارات آگه. 
یارشاطر، احسان. (1389). تاریخ ادبیات فارسی، مقدمه‌ای کلی بر ادبیات فارسی، به اهتمام «بنیاد میراث ایرانی» و «مرکز مطالعات ایران‌شناسی» دانشگاه کلمبیا. (مجدالدین کیوانی). تهران: انتشارات سخن.
Alborzi, F. & Parvineyan, Sh. (2019). The Appearance of “Meaning” in Place, with an Emphasis on “Phenomenological” Architecture; Case Study: Urban Space of Qazvin’s Sabzeh Meidan. Armanshahr Architecture & Urban Development Journal, 12(28), 1-19. http://www.armanshahrjournal.com/article_97317.html
Hayward, G. (1975). Home as an environmental and psychological concept. Landscape . (20), 2-9. https://www.worldcat.org/title/home-as-an-environmental-and-psychological-concept/oclc/26366379
Marefat, M. (1988). Building To Power: Architecture of Tehran. 1921 – 1941. Ph.D. Dissertation. Massachusetts Institute of Technology. https://dspace.mit.edu/handle/1721.1/14535 
Proshansky, H. M., Fabian, A. K. & Kaminoi, R. (1983). Place-identity: physical world socialization of the self. Journal of Environmental Psychology, 3. https://www.taylorfrancis.com/chapters/edit/10.4324/9781315816852-26/place-identity-physical-world-socialization-self-1983-harold-proshansky-abbe-fabian-robert-kaminoff 
Riger, S. & Lavrakas, P. J. (1981). Community ties: patterns of attachment and social interaction in urban neighborhoods. American Journal of Community Psychology. (9), 55-66. https://link.springer.com/article/10.1007/BF00896360 
Simeoforidis, Y. (1993). On Landscape and Open Spaces. Arch. & Behave. https://www.epfl.ch/labs/lasur/wp-content/uploads/2018/05/SIMEOFORIDIS_en.pdf
Stedman, R. C. (2003). Is it really just a social contruction? The contribution of the physical environment to sense of place. Society and Natural Resources. (16), 671-685. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/08941920309189
Venturi, R. (2002). Complexity and Contradiction in Architecture. Harry N. Abrams. https://issuu.com/vietmypham/docs/venturi_robert_complexity_and_contr