هنجارهای کیفی طراحی فضای شهری مردم مدار (آزادی مدار)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

محوریت "انسان" در طراحی شهری، از بدو ظهور حرفه ـ دانش طراحی‌شهری مدنظر بوده است. به‌علاوه، با نگاهی به دیدگاه‌های نظریه‌پردازان این حوزه معرفتی، گرایش به انسان و آزادی‌های منتسب به او در بیشتر اظهار نظرها قابل ردیابی است. از این رو آن‌چه در این نوشتار به عنوان فضای شهری مردم‌مدار (آزادی‌مدار)2 مطرح است، نخ تسبیح گرایش‌های نوعا پراکنده انسان‌مدارانه، مردم‌دوستانه و آزادی‌خواهانه طراحی‌ شهری از نگاه اندیشمندان این رشته به شمار می‌رود. در یک کلام، طراحی فضاهای شهری مردم‌مدار مفهوم‌واره‌ای3 معطوف به "طراحی برای همگان"     می‌باشد که حمایت از حقوق استفاده‌کننده‌گان، ایجاد دسترسی، آزادی عمل و ... را دنبال می‌کند.  مع‌هذا، به‌ ندرت از حوزه هم‌پیوندی هنجارهای انسان‌مدارانه و آزادی‌مدارانه جوامع با قالب‌های حرفه‌ای، مفهومی و فرایندگاری طراحی‌شهری سخن گفته شده‌است. آگاهی از شاخص‌ها یا هنجارها و زیرهنجارهایی که موجودیت آن‌ها در بار محیطی فضاهای شهری (همگانی) مبین مردم‌مدار بودن آن‌ها باشد، مقدمه‌ای است که می‌تواند چه‌گونه‌گی ارتباط  طراحی‌شهری با مردم‌مداری را نشان دهد. محیط‌های پاسخ‌ده واجد هنجارهایی هستند که شناخت آن‌ها از نگاه آزادی‌مداری یا مردم مداری می‌تواند هنجارهای مذکور را بازشناسایی نماید. این مقاله در راستای دست‌یابی به هنجارهای کیفی طراحی فضاهای شهری مردم‌مدار، روش‌شناسی خاصی را دنبال می‌نماید، که بر اساس آن، طی مطالعات جداگانه‌ای در حوزه دموکراسی(مردم‌مداری) و طراحی‌شهری، ویژگی‌های عمومی دموکراسی و هنجارهای کیفی پاسخ‌دهندگی محیط از نگاه  نظری و مطالعات موردی نمونه حاصل گردیده‌ است. و با تطبیق و قیاس آن‌ها با یکدیگر، دسته‌بندی‌های جداگانه‌ای از هنجارهای کیفی محیطی در قالب ویژگی‌های مردم‌مداری به‌دست می‌آید که زمینه را برای یافتن نقاط اشتراک هنجارهای محیطی و استنتاج "هنجارهای کیفی طراحی فضاهای شهری مردم‌مدار" مهیا می‌نماید. در انتها هنجارهای کیفی مذکور به تفکیک، خلاصه‌وار مورد بررسی قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Qualitative Norms for Democratic Urban Spaces Design

چکیده [English]

Considering humanity was a basic issue from the emergence of urban design discipline. In addition, looking into the views of theoreticians of this field, a tendency for humanity and the liberality related to social life could be vividly traced during history. Therefore, what has been introduced as Democratic Urban Space Design is the consideration of ideas linking of humanities, people friendliness, and democratic concerns in urban context. In short, Democratic Urban Space Design is a concept which aims at "designing for all" and is concerned with the users' rights, freedom of access, and freedom of action in public places. Nevertheless, there has rarely been argued about the linkage between humanitarian and freedom norms in urban design process & professions fields. Having appropriate knowledge about environmental criterion & norms which their existence in public spaces addresses the people friendliness of such space, can be an introductory cue for understanding relationship between urban design & freedom. The responsive environments include such norms whose understanding from the freedom centeredness and people centeredness points of view can help us to identify these types of norms. This article is addressing specific methodology aiming to find appropriate norms for designing democratic urban public spaces. First of all, the general attributes of democracy and the normative characteristics of responsive environment have been studied from related field views & related case studies. Then, a comparative study in these areas could identify the common norms which play active role both in public spaces and in the arena of democracy. In the end, the aforementioned qualitative norms will be investigated briefly understanding their capabilities for design of a responsive public space/place in relation to democracy, human rights and freedom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Democracy
  • freedom
  • Democratic Urban Design Space
  • Environmental Quality
  • Norms & Responsiveness
  • friendliness
بحرینی، سید حسین­ وگلناز تاج بخش (1387) "مفهوم قلمرو در فضاهای شهری و نقش طراحی شهری خودی در تحقق آن" مجله هنرهای زیبا، تهران، شماره 6 : 31- 18.
- بنتلی، ای­ین؛ الکک، آلن؛ مورین، پال؛ مک گلین، سو؛ اسمیت، گراهام (1385) "محیط­های پاسخ­ده" چاپ دوم،  ­مصطفی بهزادفر،­ تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
- پاکزاد، جهانشاه (1386) "مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری" چاپ دوم، تهران، انتشارات شهیدی.
- پوپر، کارل (1364) "جامعه باز و دشمنان آن" عزت الله فولادوند، تهران، انتشارات خوارازمی.
- توسلی، محمود و ناصر بنیادی (1386) "طراحی فضای شهری ـ فضاهای شهری و جایگاه آن­ها در زند­گی و سیمای شهری" تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
- تیبالدز، فرانسیس (1383) "شهرسازی شهروندگرا" محمد احمدی­نژاد، اصفهان، نشر خاک.
- جیکوبز، جین (1386) "مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی"حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- حبیبی، سید محسن (1379) "جامعه مدنی و حیات شهری" مجله هنرهای زیبا، تهران، شماره 7: 32- 21.
- دورانت، ویل (1384) "لذات فلسفه" عباس زریاب، چاپ هفدهم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- دورتیه، ژان فرانسوا (1382) "علوم انسانی (گستره شناخت­ها)" مرتضی کتبی و دیگران، تهران، نشر نی.
- رضایی، علی (1377) "ظهور و تکامل جامعه مدنی"جامعه مدنی و ایران امروز (مجموعه مقالات)، تهران، انتشارات نقش و نگار.
- رفعت­جاه، مریم (1381) "دیالکتیک هویت­ها" نشریه کتاب ماه (علوم اجتماعی)، تهران، شماره 79.
- رورتی، ریچارد (1383) "فلسفه و دموکراسی (سخنرانی در خانه هنرمندان ایران)" پیام یزدانجو، تهران، دفتر پژوهش­های فرهنگی ایران.
- صفایی، علی (1383) "اقتصاد شهری پویا، مدیریت شهری کارا" مجموعه مقالات همایش ملی شهرسازی ایران، جلد دوم (مدیریت شهری)، زیر نظر مهیار اردشیری، شیراز، دانشکده هنر و معماری دانشگاه شیراز.
- عالم، عبدالرحمن (1387) "بنیادهای علم سیاست" چاپ هجدهم، تهران، نشر نی.
- قربانیان، مهشید­ (1387) "خیابان­های اصلی شهر ـ ارائه دستورالعمل طراحی با رویکرد فضایی برای زندگی و حیات جمعی"
پایان­نامه کارشناسی ارشد طراحی شهری، تهران، دانشگاه علم و صنعت ایران.
- گِل، یان (1387) "زندگی در فضای میان ساختمان­ها" شیما شصتی، تهران، سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
- گلکار، کورش (1380) "مولفه­های سازنده کیفیت طراحی شهری" فصلنامه صفه، تهران، سال یازدهم، شماره 32: 65- 38.
- لنگ، جان (1385) "طراحی شهری" سید حسین بحرینی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- لینچ، کوین (1381) "تئوری شکل شهر" سید حسین بحرینی، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- مدنی­پور، علی (1379) "طراحی فضای شهری: نگرشی بر فرایندهای اجتماعی ـ مکانی" فرهاد مرتضایی، تهران، شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
- نجاتی حسینی، سیدمحمود (1380) "جامعه مدرن، شهروندی و مشارکت" فصلنامه مدیریت شهری، تهران، شماره 5:  15- 6.
 
- Behzadfar, M. (1997) "Environmentally Responsive Streets and Urban   Design  in  Iran" Volume I, Sydney, the University of Sydney.
- Carmona, M. Heath. Of, T. and Ties dell, S. (2003) "Public Places, Urban Spaces: "The Dimensions of Urban Space & Design" Oxford, Architectural Press.
- Parkinson, J. (2006) ''Holistic Democracy and Physical Public Space'' British Journal of Political Science Conference, London, British Academy.
- Punter, J. Carmona, M.­ and Plats, A. (1996) "Design Policies in Local Plans: A Research Report" London, Department of the Environment.
- South Worth, M. and South worth, S. (1973) "Environmental Quality in Cities and Regions, A Review of Analysis and Management of Environmental (Quality in The United States)" Town Planning Review, 44(3): 231-253.
- South Worth, M. (1989) "Theory and Practice of Contemporary Urban Design, a Review of Urban Design Plan hen The United States" Town Planning Review, 60(4): 369-402.
- South Worth, M. & Ben-Joseph, E. (1995) "Street Standards and The Shaping of Suburbia" Journal of The American Planning Association, 61(1): 65-81. 
-Walters, D.(2007) "Designing Community Characters, Master Plans and Form-Based Codes" Oxford, ELSEVIER and Architectural Press.