بازخوانی مفهوم تضاد در ارتقا تنوع بصری فضاهای عمومی شهری، نمونه موردی: میدان بهارستان تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

موضوع کیفیت فضاهای عمومی شهری یکی از نقاط تمرکز پژوهش‌های اخیر طراحی شهری بوده و تلاش در جهت ایجاد فضای عمومی شهری که رضایت شهروندان در وجوه مختلف را جلب نماید، به عنوان یکی از راهبردهای اصلی    پروژه‌های طراحی‌شهری مطرح شده است. به نظر می‌آید در این میان کیفیت بصری فضا به علت تعامل دیداری مستقیم با چشم انسان یکی از نخستین گام‌های درک خوشایندی فضا توسط شهروندان می‌باشد. در مبانی طراحی شهری این موضوع با زیبایی‌شناسی بصری فضاهای عمومی شهری همراه می‌شود و مفاهیم پایه‌ای همچون تناسب، تباین، هماهنگی، تضاد و ... در این ارتباط مطرح می‌شوند. در میان این مفاهیم تباین و تضاد از ابهام بیشتری نسبت به بقیه برخوردار بوده و نوع استفاده از آن‌ها می‌تواند برآیندهای مختلفی را به همراه داشته باشد. به نوعی می‌توان گفت بین درجه‌های انتهایی تباین و درجات ابتدائی تضاد یک همپوشانی ایجاد می‌شود. با وجود آن که در ظاهر واژه تضاد بار منفی به ذهن متبادر می‌شود ولی هنگامی که این موضوع در طراحی شهری مطرح می‌شود چگونگی استفاده ازآن است که میتواند منفی یا مثبت باشد. نگاه به اغلب فضاهای شهری شاخص بیانگر این مطلب است که در عمده این فضاها درجه‌ای از تضاد وجود داشته است. تاریخ طراحی شهری در ایران دارای گنجینه‌ای از تجربه‌های غنی استفاده هوشمند از تضاد در فضاهای شهری است. در تاریخ معماری و شهرسازی قرن بیستم نیز موضوع پیچیدگی و تضاد یکی از مهم‌ترین نقدهای پست مدرنیسم بر دوران مدرنیسم بوده است.
با توجه به یکنواختی حاکم بر سیمای فضاهای عمومی شهری در شهرهای امروزی ایران به نظر می‌آید‌ می‌توان از   پتانسیل‌های تضاد در ایجاد تنوع بصری بیشتر بهره برد. میدان بهارستان تهران یکی از بارزترین نمونه‌هایی است که با وجود داشتن این پتانسیل غنی از تضاد به خوبی مورد بررسی قرار نگرفته و جایگاه این تضاد در زیبایی‌شناسی فرمی میدان به خوبی تحلیل نشده است. این امر خود زمینه ساز عدم وجود یک انجام بصری و عدم ادراک بصری مناسب شده است.
 این مقاله با تکیه بر روش تحقیق توصیفی و گردآوری اطلاعات به روش میدانی و مشاهده‌ای ابتدا به تعاریف تضاد و تباین و درجه‌های آن‌ها پرداخته، ‌سپس رابطه بین پیچیدگی و تضاد با جالب بودن و دلپذیر بودن فضاهای عمومی شهری را در تحلیل میدان بهارستان مورد بررسی قرار ‌می‌دهد.
مجموع تحلیل‌ها در بازخوانی مفهوم تضاد در میدان بهارستان حکایت از آن دارد که تجربه طراحی دوره‌های مختلف تاریخی در مهم‌ترین عناصر ساختار بصری میدان بهارستان یعنی مجلس ملی، مسجد سپهسالار و مجلس شورای اسلامی سبب ایجاد صحنه‌ای از همنشینی این عناصر در یک تضاد مثبت دارد و فضای باز میدان بهارستان به نوعی روایتگر این تابلوی تنوع بصری است. توجه به این پتانسیل یکی از مهم‌ترین گام‌ها در ارتقا تنوع بصری میدان بوده که در ارتباط باارتفاع جداره‌ها و عناصر ارتفاعی میدان می‌باشد. این پتانسیل تضاد می‌تواند به درون میدان نیز رسوخ کرده و در طرح‌های ساماندهی میدان با استفاده از تضاد در کف، بدنه و مبلمان در همراهی با تضاد موثر عناصر فرمی میدان در راه دستیابی به هویت خاص میدان بهارستان گام برداشت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reconsidering Contrast for Enhancing Visual Diversity in Urban Public Spaces, Case Study: Baharestan Square, Tehran

چکیده [English]

Urban public spaces quality is one of the most important concentrations in recent urban
design research. Trying to achieve urban public spaces that atones citizens is one of main
strategies of urban design projects. Because of visual relationship, it seems that visual
quality is one of the first stages of urban spaces pleasure. In urban design fundamentals this
subject argued in visual aesthetics of urban public spaces and basic concepts like
proportion, contrast, harmony and etc is considering. Among these concepts contrast has an
ambiguity that usage way of it has different results. We can say there is common border
between last degrees of contrast and first degrees of opposition. Notwithstanding negative
look of opposition when we consider it in urban design way of using can be negative or
positive. Review of great urban public spaces shows that there is degrees of opposition and
contrast. Urban design history in Iran has rich treasure of intelligent use of contrast. We can
see this intelligent use of contrast in all city and urban spaces like streets, plazas and etc.
Yazd and Isfahan in center of Iran are the famous cities for using contrast. Complexity has
been one of main concept in architecture and urban design of 20 century and one of main
critical subject between modernism and post modernism. Robert Venturi is famous person
for this subject. His famous book, complexity and contradiction is one of main references
for using contrast in architecture.
According to monotony in urban public spaces aspect of Iranian cities, it seems that we can
use potential of contrast for creating more visual diversity. Visual diversity can effect on
urban vitality. Baharestan square is one of the best cases that have potential of contrast and
opposition, but this subject has not been analyzed in formal aesthetic of square. Not pay
attention to this potential leads to lack of visual integration and visual perception.
In this article with description method and data collection with observation method, first we
define contrast, opposition and their degrees; second we try to analyze relation between
contrast and pleasure of urban public space in Baharestan square. It seems that using
contrast can enhance quality of Baharestan square and this contrast can effect on urban
identity of this square.
All considerations about contrast recognition in Baharestan square shows that different
design experiences of different historical period in main elements of main structure like
National Assembly, Sepahsalar Mosque and Islamic Assembly creates positive contrast.
They have built in different time from Ghajar period to now. Baharestan square is a scene
for showing this beautiful companion and narrative of this visual diversity picture. Pay
attention to this potential is one of main steps to enhance visual diversity of square. This
subject relates to wall height. This potential of contrast can deliver into square and in
organization project of Baharestan square we can use contrast in floor, walls and urban
furniture in accompany with effective contrast of formal elements to achieve special
identity of Baharestan square. Baharestan square with this identity introduce one of good
pattern for other urban public spaces.

کلیدواژه‌ها [English]

  • opposition
  • Contrast
  • Visual Diversity
  • Baharestan Square
- ارباب جلفایی­، آرش( 1379) "مبانی فلسفی و روانشناختی ادراک فضا"مجموعه مقالات گردآوری و ترجمه شده،  اصفهان، نشرخاک.
- ایروانی، محمد و محمد­کریم خداپناهی( 1371) "روانشناسی احساس و ادراک" تهران، انتشارات مطالعه و تدوین کتب انسانی دانشگاه­ها.
- پاکزاد، جهانشاه (1385 )"مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری " تهران، انتشارات شهیدی.
- دانیس، دونیس (1375)" مبادی سواد بصری" مسعود سپهر، تهران، انتشارات سروش.
- فون مایس، پیر(1384) "عناصر معماری از فرم به مکان " مجتبی دولتخواه، تهران­، ملائک.
-کالن،گوردن (1377 ) " گزیده منظر شهری" منوچهر طبیبان، تهران، دانشگاه تهران.
-گروتر،یورگ (1383) "زیبایی شناسی در معماری" جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
-گیدئین زیگفرید (1374) "فضا زمان معماری" منوچهرمزینی، تهران، انتشارات علمی وفرهنگی.
- لینچ،کوین(1355) "سیمای شهر" منوچهر مزینی، تهران، دانشگاه ملی ایران.
- لنگ، جان (1381) "آفرینش نظریه معماری " علیرضا عینی فر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- هدمن ریچارد وآندرویازوسکی (1370)" مبانی طرا حی شهری" راضیه رضازاده و مصطفی عباس­زادگان، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران.
 
-Carmona, Matthew (2006) "Public Places - Urban Spaces" London, Architectural Press.
, Rob (1979) "Urban Space" London, Academy Edition. Kier-                                                                                   
      Mouthing Cliff (2003) "Urban Design: Ornament and Decoration" London, Architectural Press.-
-Mouthing Cliff (2003) "Urban Design: Street and Square" London, Architectural Press.