سنجش شاخص‌‌های همبستگی «ایده- محصول» در روند ساخت تکاملی در سنت معماری ایران با تاکید بر معماری کاروان‌سراها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).

3 استادیار گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

چکیده

در جهان مدرن امروزی به تأثیر از دستاوردهای ایده‌‌محور افلاطونی و نوافلاطونی ایده اهمیت چشم‌گیری یافته است و توجه آموزش، حرفه و پژوهش به آن زیاد است. ولی امروز به ‌‌خوبی می‌‌دانیم که ایده به تنهایی قابل ارزیابی نیست و لازم است ایده و سیر تحول و پردازش آن با نتیجه و محصول سنجیده شود. این پژوهش، در حوزه‌‌ی طراحی‌‌پژوهی به دنبال سنجش همبستگی «ایده- محصول» در روند ساخت تکاملی در کاروان‌سراهای تاریخی ایران به عنوان یکی از گونه‌‌های بناهای قدیمی معماری ایرانی و ارزیابی تحقق ایده در محصول نهایی با استناد به نظریات صاحب‌نظران است. بر همین اساس، رویکرد حاکم بر این پژوهش «کاربردی» است و پژوهش ماهیتی «تبیینی- تحلیلی» دارد. به منظور بررسی دقیق‌تر، با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، سیر تکامل کاروان‌سراهای تاریخی ایران مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که در کاروان‌سراهای تاریخی ایران، تا حد زیادی شاخص‌‌های ایده در شاخص‌‌های محصول تحقق یافته است. به طوری‌که شاخص طبیعت مادی و مصنوع در قالب طبیعت‌‌گرایی و اقلیم‌‌گرایی، شاخص فرهنگ در قالب زمینه‌‌گرایی، شاخص برنامه‌‌ریزی در قالب دانش‌‌محوری، شاخص روان‌شناسی و نیازهای معنوی در قالب معناگرایی، شاخص فلسفی در قالب معناگرایی، شاخص نشانه‌‌شناسی در قالب نمادگرایی، شاخص عملکرد و امور اقتصادی در قالب شاخص عملکردگرایی، شاخص نیازهای اجتماعی و مشارکت در قالب شاخص جمع‌‌گرایی و در نهایت شاخص امور فنی و شیوه ساخت در قالب دانش‌محوری محقق شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“Idea-Product” Correlation in Iranian Traditional Architecture Evolutionary Construction (The Architecture of Caravanserai)

نویسندگان [English]

  • Seyedeh Azin Niknam Asl 1
  • Kaveh Bazrafkan 2
  • Parisa Alimohammadi 3
1 Ph.D. Candidate of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author).
3 Assistant Professor of Architecture, Faculty of Art and Architecture, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In today's modern era, due to the influence of Platonic and Neoplatonic idea-centered achievements, the concept of idea has become of great importance, and greatly attracted the focus of education, profession, and research. However, it is found very well that the idea cannot be assessed alone and it is required to assess the idea and its evolution and processing along with the result and product. This study is applied explanatory-analytical design research which aims to assess the "idea-product" correlation in the evolutionary construction process in historical caravanserais of Iran as a type of old buildings with Iranian architecture and appraise the realization of the idea in the final product according to the opinions of experts. Based on this, the approach governing this research is "applied" and the research has an "explanatory-analytical" nature. To this end, the qualitative content analysis is applied to investigated the evolution of Iran's historical caravanserais. The results indicate that in Iran's historical caravanserais, the idea indicators have been realized in the product indicators to a large extent so that the "material and artificial nature" indicator was realized in the form of the "naturalism and climate-ism" indicators, the "culture" indicator in the form of the "contextualism" indicator, the "planning" and "technical matters and construction method" indicators in the form of the "knowledge-base" indicator, the "psychology and spiritual needs" and "philosophy" indicators in the form of the "semantic-ism" indicator, the "semiotics" indicator in the form of the "symbolism" indicator, the "performance and economic matters" indicator in the form of the "functionalism" indicator, and the "social needs and participation" indicator in the form of the "collectivism" indicator.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Design Research
  • Idea
  • Product
  • Evolutionary Construction
  • Qualitative Content Analysis
  • Historical Caravanserais of Iran
الکساندر، کریستوفر. (1386). معماری و راز جاودانگی. مهرداد قیومی بیدهندی. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
آپهام پوپ، آرتور. (1388). معماری ایران (غلامحسین صدری افشار). تهران: اختران.
احسانی، محمد تقی. (1381). یادی از کاروان‌سراها، رباط‌‌ها و کاروان‌‌ها در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر.
اسلامی، سیدغلامرضا و درری جبروتی، احسان. (1392). بهبود کیفی طراحی بر پایه مدیریت بهینه عوامل موثر. مطالعات معماری ایران، 2(3). https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=
آیوازیان، سیمون. (1376). معماری بومی (علی محمد سادات افسری). تهران: مؤسسه علمی فرهنگی فضا.
آیوازیان، سیمون. (1385). جست و جویی برای دستیابی بـه هنـر و معمـاری متعـالی. مجلـه معمـاری و فرهنـگ، 8(25).
بلخاری قهی، حسن. (1388). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی [دفتر اول و دوم: وحدت وجود و وحدت شهود، کیمیای خیال]. تهران: سوره مهر.
بذرافکن، کاوه. (1395). [علیه] فرمالیسم: خیلی دور-خیلی نزدیک. مجله‌‌ی معماری، (101)، 69-64.
بمانیان، محمدرضا. (1386). بررسی نقش خدا محوری در معماری مسلمانان . نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید، 18(5)، 37-44. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=76566
بورکهارت، تیتوس. (1365). هنر اسلامی، زبان و بیان (مسعود رجب‌نیا). تهران: سروش.
پیرنیا، محمدکریم . (1386 الف). آشنایی با معماری اسلامی ایران. تهران: نشر سروش دانش.
پیرنیا، محمدکریم. (1387). سبک شناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
خورسند، رامین و نقره کار، عبدالحمید. (1397). تبیین مفهوم زیبایی از منظر جها نبینی اسلامی جهت ارزیابی آثار معماری و شهرسازی. نقش جهان، 8(2 )، 101-110. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=484482
دیده بان، محمد، پوردیهیمی، شهرام و ریسمانچیان، امید. (1392). روابط بین «ویژگی های شناختی» و «پیکره بندی فضایی» محیط مصنوع، تجربه ای در دزفول. مطالعات معماری ایران، 2(4)، 37-64. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=214912 
راپاپورت، آموس. (1366). منشا فرهنگی مجتمع‌های زیستی. راضیه رضازاده. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی دانشگاه علم و صنعت. 
ریخته گران، محمد رضا. (1384). هنر از دیدگاه مارتین هیدگر. تهران: فرهنگستان هنر.
شاهبازی محمودآبادی، زهرا و ملایوسفی، مجید. (1398). علم انسان به اشیاء خارجی از دیدگاه جان لاک و محقق لاهیجی. فلسفه، 47(1)، 21-40. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=488754
صفایی پور، هادی. ( 1386). بررسی کیفیت رابط. شکل، سازه و معنا در معماری مساجد عصر صفوی، اولین کنفرانس سازه و معماری، تهران. https://civilica.com/doc/17356
عمید، حسن. (1381). فرهنگ عمید [چاپ بیست و پنجم] [جلد 2]. تهران: امیرکبیر.
فرشچی، حمید و حاجی زمانی، مهدی. (1398). بررسی کاروان‌سراهای ایران و بناهای وابسته به آن. معماری شناسی/ نشریه اختصاصی معماری و شهرسازی ایران، (7).
مدنی بروجنی، سیداحمد و نصر، احمدرضا. (1388). سه سوسازی: راهبردی برای نوآوری در پژوهش های آموزشی. نوآوری های آموزشی، 8(30)، 53-73. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=101190
کاویان، مجتبی و غلامی، غلامحسین. (1395). بررسی سیر تحول معماری کاروان‌سراهای حیاط دار مرکز ایران. فصلنامه علمی، فنی و هنری اثر، (75).
کاویان، مجتبی و غلامی، غلامحسین. (1396). کارخانه یا کار و خانه؛ بررسی مفهوم کار و تولید در شکل گیری خانه های تاریخی ایرانی در بشرویه. معماری اقلیم گرم و خشک، 5(5 )، 101-118. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=484827
کریمیان سردشتی، نادر. (1378). تاریخ رباط در اسلام و ایران. مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران ارگ بم [جلد2]. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
کیانی، محمد یوسف و کلایس، ولفرام. (1373). کاروان‌سراهای ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
کیانی، محمدیوسف. (1391). معماری ایران دورۀ اسلامی. تهران: انتشارات سمت.
گروتر، بورک کورت. (1384). زیبا شناسی در معماری [چاپ پنجم] (ترجمة دکتر جهانشاه پاکزاد و مهندس عبدالرضا همایون).
لطفی، محمدحسن. (1384). دوره آثار افلاطون [جلد 2]. تهران: خوارزمی.
مزینی، منوچهر. (1375). زیبایی گرایی فرهنگی و شهری در فرهنگ عمومی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معماریان، ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ و دهقانی تفتی، محسن. (1397). در جستجوی معنایی نو برای مفهوم گونه و گونه شناسی در معماری (مطالعه موردی: خانه گونه تالاردار شهر تفت). مسکن و محیط روستا، 37(162)، 21-38. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=360197
معماریان، غلامحسین. ( 1387). سیری در مبانی نظری معماری [چاپ نهم]. تهران: انتشارات سیمای دانش.
معماریان، غلامحسین. (1386). آشنایی با معماری مسکونی ایرانی، گونه شناسی درون گرا. تهران: انتشارات سروش دانش.
میرقاسمی، سهیلا و بذرافکن، کاوه. (1394). بررسی فقدان معنا و هویت در معماری معاصر با رویکرد پدیدارشناسی مکان.کنفرانس بین المللی معماری، شهرسازی، عمران، هنر و محیط زیست؛ افق های آینده، نگاه به گذشته، تهران. https://civilica.com/doc/607556
میرمقتدایی، مهتا. (1383). معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. هنرهای زیبا، (19)، 29-38. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=33687
نجیب اوغلو، گلرو. (1379). هندسه و تزئین در معماری اسلامی (طومار توپقاپی) (ترجمه: مهرداد قیومی بیدهندی). تهران: روزبه.
ندیمی، حمید و شریعت راد، فرهاد. (1391). منابع ایده پردازی معماری جستاری در فرایند ایده پردازی چند معمار از جامعه حرفه ای کشور. معماری و شهرسازی (هنرهای زیبا)، 17(2)، 5-14. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=294800 
نظری، فرهاد. (1385). حیله تمثل، بررسی نقش فرهنگی کاروان‌سرا در ادبیات فارسی. فصلنامه خیال فرهنگستان هنر، (18). noormags.ir
نقره کار، عبدالحمید، حمزه نژاد، مهدی و فروزنده، آیسان. (1388). راز جاودانگی آثار معماری (تحلیلی بر نگرش های نوگرا و فرانوگرا و رویکردهای فراگیرتر). باغ نظر، 6(12)، 31-44. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=122929
نقی زاده، محمـد.(1381). مبـانی فرهنگـی معمـاری پایـدار ایرانی. مسکن و انقلاب، (100).
هنفلینگ، اسوالد. (1381). چیستی هنر. ترجمه علی رامین. تهران: انتشارات هرمس.
ویلبر، دونالد، گلمبک، لیز و هلد، رنتا. (1374). معماری تیموری در ایران و توران (ترجمه محمد یوسف کیانی و کرامت‌الله افسر). تهران: شورای کتاب سازمان میراث فرهنگی کشور.
Berkun, S. (2016). Why Jargon on Lazy Minds. Harvard, Business Review.
Castano Perea, E. E., & Echeverria Valient, E. (2017). Architectural Draughtsmanship: From Analog - To Digital Narratives. Ideation Lab at Bryant University, Inc.
Cataldi, G. (1977). Per una Scienza del Territorio, Firenze, Uniedit.
Choudhary, P., & Adane V. ( 2012). Spatial configurations of the urban cores in central India. In Proceedings from the English International Space Syntax Symposium, Santiago de Chile: PUC.
Gharedaghi Tirabadi, M. (2013). Field-Orientation, Analysis of Space Dimension and Its Relation with Constructing New Structures in the Historical Fabrics. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 3(6). https://www.textroad.com/pdf/JBASR/J.%20Basic.%20Appl.%20Sci.%20Res.,%203(6)927-933,%202013.pdf
Reymen, I., Hammer, D., Kroes, P., Aken, J., Dorst, C., Bax, M., & Basten, T. (2006). A domain-independent Descriptive Design Model and its Application to Structured Reflection on Design Processes. Research in Engineering Design, (16). https://www.semanticscholar.org/paper/A-domain-independent-descriptive-design-model-and-Reymen-Hammer/e66453702891604e6214ac35cb3a660f15b0e524